Important Helpline Numbers in India
भारता हा जगातील इतर अनेक देशांपेरक्षा प्रत्येक गोष्टीत वेगळा आहे. म ते संस्कृती असो, परंपरा असो अथवा लोकसंख्या असो. प्रत्येक गोष्टीत भारताच वैशिष्ट्य आहे. त्याचबरोबर अनेक भाषा बोलणारे लोकं भारतामध्ये राहतात. त्यामुळे उत्तरकेडील लोकांना दक्षिणेकडील भाषा बोलता येत नाही किंवा दक्षिणेकडील लोकांना उत्तरेकडील लोकांची भाषा बोलता येत नाही. अशा परिस्थितीत जर काही एमरजन्सी परिस्थिती निर्माण झाल्यास तर मोठी समस्या निर्माण होते. भाषेचा अढतळा असल्यामुळे संपर्क साधताना नागरिकांना मोठा मानसिक त्रास सहन करावा लागतो. अशावेळी जर भारतात आपत्कालिन क्रमांक माहित असतील तर, अशा परिस्थितीतून बाहरे पडण्यास तत्काळ मदत मिळू शकते. आरोग्य आणीबाणी, गुन्हेगारी, आपत्ती किंवा मदतीची गरज असल्यास भारत सरकारने काही महत्त्वाचे हेल्पलाईन क्रमांक जारी केले आहेत. याच सर्व क्रमांकाची आपण या लेखामध्ये सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
या सर्वसमावेशक मार्गदर्शकामध्ये प्रत्येक भारतीय नागरिकाला माहित असले पाहिजे असे सर्वात महत्वाचे हेल्पलाइन (Important Helpline Numbers in India) नंबर सूचीबद्ध केले आहेत, जे आपत्कालीन परिस्थिती, आरोग्य, महिला आणि बाल सुरक्षा, सरकारी सेवा, प्रवास मदत, मानसिक आरोग्य आणि बरेच काही यानुसार वर्गीकृत केले आहेत. हे सर्व हेल्पलाईन कशा पद्धतीने काम करतात आणि त्याची मदत कशी घ्यायची या सर्व गोष्टींची माहिती आपण या लेखात घेणार आहोत.
हेल्पलाइन नंबर का महत्त्वाचे आहेत?
आपत्कालीन परिस्थिती कधीही सांगून येत नाही. वैद्यकीय आणीबाणी, आगीचा उद्रेक किंवा सायबर फसवणुकीची घटना. हेल्पलाइन नंबर हे संकटात सापडलेल्या लोकांसाठी संपर्काचे पहिले ठिकाण आहेत.
- तात्काळ मदत आणि हस्तक्षेप प्रदान करणे
- लोकांना योग्य सेवा आणि विभागांशी जोडणे
- मार्गदर्शन आणि समुपदेशन प्रदान करणे
- सुरक्षा, कल्याण आणि सरकारी योजनांमध्ये प्रवेश सुधारणे
चला भारतातील सर्वात आवश्यक हेल्पलाइन नंबर माहिती करून घेऊया
१. युनिव्हर्सल इमर्जन्सी सर्व्हिसेस
हे नंबर संपूर्ण भारतात काम करतात आणि सर्व प्रमुख आपत्कालीन परिस्थितींमध्ये या सर्व क्रमांकांच्या मदतीने तुम्हाला मदत मिळू शकते.
११२ – इमर्जन्सी रिस्पॉन्स सपोर्ट सिस्टम (ERSS)
- उद्देश – पोलीस, अग्निशमन आणि रुग्णवाहिकेसाठी एकीकृत इमर्जन्सी नंबर.
- उपलब्धता: २४/७, संपूर्ण भारतात.
ते कसे कार्य करते – ११२ डायल केल्याने तुम्हाला एका आपत्कालीन प्रतिसाद केंद्राशी जोडता येते जे योग्य सेवेला (पोलीस, अग्निशमन, वैद्यकीय) कॉल निर्देशित करते.
अॅप: ११२ इंडिया अॅप (अँड्रॉइड आणि आयओएस वर उपलब्ध)
टीप: हे अमेरिकेत ९११ च्या समतुल्य आहे.
२. पोलीस, अग्निशमन आणि वैद्यकीय मदत
११२ हा एकीकृत क्रमांक असला तरी, जुन्या समर्पित सेवा अजूनही अनेक क्षेत्रांमध्ये कार्यरत आहेत.
- १०० – पोलीस
- १०१ – अग्निशमन सेवा
- १०२ – रुग्णवाहिका सेवा
- १०८ – वैद्यकीय, पोलीस आणि अग्निशमन आपत्कालीन परिस्थिती (अनेक राज्यांमध्ये वापरली जाणारी)
३. महिला आणि बाल सुरक्षा
महिला आणि मुलांच्या संरक्षण आणि सक्षमीकरणासाठी भारतात समर्पित हेल्पलाइन आहेत.
१८१ – महिला हेल्पलाइन (अखिल भारतीय)
- वापर – घरगुती हिंसाचार, गैरवापर किंवा छळाला तोंड देणाऱ्या महिलांसाठी.परि
- परिणाम- कायदेशीर मदत, पोलिस हस्तक्षेप, समुपदेशन, निवारा गृहे.
१०९१ – महिला पोलीस हेल्पलाइन
- अनेक शहरांमध्ये स्थानिक पोलिस विभाग.
- धोक्यात असलेल्या महिलांसाठी त्वरित मदत.
१०९८ – बाल हेल्पलाइन (चाइल्डलाइन इंडिया)
- उद्देश – संकटात असलेल्या मुलांसाठी – हरवलेली मुले, गैरवापर, तस्करी, बालकामगार.
- सेवा – स्वयंसेवी संस्था आणि राज्य बाल संरक्षण युनिट्सच्या समन्वयाने कार्य करते.
४. आरोग्य सेवा हेल्पलाइन
१०७५ – राष्ट्रीय कोविड-१९ हेल्पलाइन
- साथीच्या आजारादरम्यान सक्रिय
- व्यवस्थापित – आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय
१०४ – आरोग्य सल्ला हेल्पलाइन
- अनेक राज्यांमध्ये उपलब्ध
- उद्देश – आरोग्य प्रश्न, मूलभूत वैद्यकीय सल्ला, मानसिक आधार
१०२ – मोफत रुग्णवाहिका सेवा
- संचालित – राष्ट्रीय आरोग्य अभियान
- सेवा – गर्भवती महिला, आजारी नवजात मुलांसाठी मोफत पिकअप आणि ड्रॉप
५. मानसिक आरोग्य आणि आत्महत्या प्रतिबंध
९१५२९८७८२१ – टेलि-मानस (मानसिक आरोग्य हेल्पलाइन)
- सुरुवात – आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालय
- उद्देश – मानसिक आरोग्य सल्ला आणि आधार
९९९९ ६६६ ५५५ – आयकॉल (TISS)
- समर्थन – नैराश्य, चिंता, आघात, अत्याचार पीडित
- संचालित – टाटा सामाजिक विज्ञान संस्था
आसरा – ९८२०४६६७२६
- उद्देश – आत्महत्या प्रतिबंध आणि भावनिक सहाय्य
- उपलब्ध – २४/७
६. ज्येष्ठ नागरिक आणि वृद्धांना आधार
१४५६७ – वृद्ध लाईन
- सहाय्य – सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण मंत्रालय
- सेवा – भावनिक आधार, वृद्धांवरील अत्याचार प्रतिबंध, कायदेशीर मदत आणि बचाव
७. सायबर गुन्हे आणि आर्थिक फसवणूक
१९३० – सायबर आर्थिक फसवणूक हेल्पलाइन
- व्यवस्थापित ० भारतीय सायबर गुन्हे समन्वय केंद्र (I4C)
- वापर – UPI घोटाळे, बनावट नोकरी ऑफर, OTP चोरी, फिशिंग सारख्या फसवणुकीची तक्रार करा
१५५२६० – डिजिटल पेमेंट फसवणूक हेल्पलाइन
- उद्देश – UPI, ATM फसवणूक, ई-वॉलेट समस्या
- www.cybercrime.gov.in – ऑनलाइन सायबर गुन्हे अहवाल पोर्टल
८. रस्ता सुरक्षा आणि अपघात
१०७३ – महामार्ग आपत्कालीन हेल्पलाइन (NHAI)
वापर – राष्ट्रीय महामार्गांवर अपघात, बिघाड आणि इतर आपत्कालीन परिस्थिती
१०३३ – NHAI टोल-फ्री रोड हेल्पलाइन
- संचालित – राष्ट्रीय महामार्ग प्राधिकरण ऑफ इंडिया
- सेवा – रुग्णवाहिका, क्रेन सेवा, पोलीस मदत
९. आपत्ती व्यवस्थापन आणि मदत
१०८ / १०७८ – नैसर्गिक आपत्ती हेल्पलाइन
- पूर, भूकंप, चक्रीवादळ या काळात वापरले जाते
- राज्य आपत्ती प्रतिसाद संस्था आणि राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरण (NDMA) द्वारे व्यवस्थापित
१०. रेल्वे, विमानतळ आणि सार्वजनिक वाहतूक
- १३९ – भारतीय रेल्वे चौकशी
- यासाठी – ट्रेनची स्थिती, बुकिंग समस्या, PNR चौकशी
१८२ – रेल्वे सुरक्षा हेल्पलाइन
- यासाठी – RPF (रेल्वे संरक्षण दल) द्वारे व्यवस्थापित
- यासाठी – प्रवासादरम्यान सुरक्षितता प्रदान करते
विमानतळ हेल्पलाइन
विशिष्ट विमानतळांसाठी, AAI वेबसाइट किंवा संबंधित विमानतळ संपर्क पहा
११. गॅस गळती आणि उपयुक्तता हेल्पलाइन
१९०६ – LPG गळती आपत्कालीन क्रमांक
- यासाठी कार्य करते – इंडेन, HP, भारत गॅस ग्राहक
- अहवाल – संशयित गॅस गळती किंवा आपत्कालीन परिस्थिती
१९१२ – वीज आपत्कालीन (बहुतेक शहरांमध्ये)
- यासाठी – वीज खंडित होणे, शॉर्ट सर्किट, ट्रान्सफॉर्मर मुद्दे
- टीप – शहर-विशिष्ट वीज मंडळांचे स्वतःचे हेल्पलाइन असू शकतात.
१२. सरकारी सेवा आणि योजना
१४४०० – भ्रष्टाचार विरोधी हेल्पलाइन
तेलंगणासारख्या काही राज्यांमध्ये लाचखोरीची तक्रार करण्यासाठी वापरली जाते
१४५५५ – पंतप्रधान-किसान हेल्पलाइन
यासाठी – पंतप्रधान-किसान सन्मान निधी योजनेअंतर्गत शेतकऱ्यांसाठी
१४४१६ – आयुष्मान भारत आरोग्य कार्ड मदत
उद्देश – पंतप्रधान जन आरोग्य योजनेअंतर्गत मदत
१३. हरवलेल्या आणि सापडलेल्या सेवा
१०९४ – हरवलेल्या व्यक्तींसाठी हेल्पलाइन
- समर्थित – विविध राज्य पोलीस विभाग
- तक्रार नोंदणीसाठी राज्य पोलिसांच्या वेबसाइट देखील वापरा
१४. आधार, पॅन, पासपोर्ट आणि बँकिंग
१९४७ – UIDAI आधार हेल्पलाइन
सेवा – आधार अपडेट्स, स्थिती, तक्रारी
१८००-१८०-१९६१ – पॅन कार्ड क्वेरीज (NSDL)
१८००-२५८-१८०० – पासपोर्ट सेवा हेल्पलाइन
बँकिंग हेल्पलाइन
प्रत्येक बँकेचा स्वतःचा ग्राहक सेवा क्रमांक असतो. उदाहरणार्थ:
- SBI – १८००-१२३४
- ICICI – १८००-१०८०
- HDFC – १८००-२०२-६१६१
- अ‍ॅक्सिस बँक – १८००-२०९-५५७७
१५. इन्स्टॉल करण्यासाठी आणीबाणी अॅप्स
क्रमांक लक्षात ठेवण्याव्यतिरिक्त, आणीबाणीसाठी उपयुक्त अॅप्स आहेत:
- ११२ भारत – जलद आपत्कालीन सेवा प्रवेशासाठी
- मायसेफ्टीपिन – महिला सुरक्षा अॅप
- आरोग्य सेतू – कोविड-संबंधित अपडेट्स
- उमंग अॅप – एकाच ठिकाणी अनेक सरकारी सेवांमध्ये प्रवेश
- mParivahan – आपत्कालीन परिस्थितीत वाहन आणि चालकांची माहिती
आपत्कालीन तयारीसाठी टिप्स
- महत्वाचे हेल्पलाइन नंबर तुमच्या फोनमध्ये सेव्ह करून ठेवा.
- मुलांना आणि वृद्धांना आपत्कालीन नंबर कसे डायल करायचे ते शिकवा.
- आणीबाणी अॅप्स स्थापित करा आणि स्थान प्रवेशासाठी परवानग्या द्या.
- घरी छापील आपत्कालीन संपर्क यादी ठेवा.
- स्थानिक भाषांमध्ये जलद प्रतिसादासाठी प्रादेशिक/राज्य हेल्पलाइन वापरा.
राज्य-विशिष्ट आपत्कालीन क्रमांक
काही राज्ये प्रादेशिक भाषांमध्ये त्यांच्या स्वतःच्या आपत्कालीन सेवा चालवतात. उदाहरणे:
- दिल्ली महिला हेल्पलाइन: ०११-२३३१७००४
- महाराष्ट्र कोविड हेल्पलाइन: ०२०-२६१२७३९४
- तामिळनाडू बाल हेल्पलाइन: १०९८ (राज्य-संचालित एनजीओ भागीदारी)
अधिक माहितीसाठी तुमच्या राज्य सरकारची अधिकृत वेबसाइट किंवा जिल्हाधिकारी कार्यालयाची साइट तपासा.
तयार राहणे म्हणजे संकटाच्या वेळी घाबरणे आणि कृती करणे यातील फरक असू शकतो. भारताने ११२ सारख्या एकत्रित क्रमांकांसह आणि मानसिक आरोग्यासाठी टेलि-मानस सारख्या योजनांसह आपत्कालीन सेवा अधिक सुलभ करण्यात मोठी प्रगती केली आहे. तथापि, दिलेल्या परिस्थितीत कोणत्या क्रमांकावर कॉल करायचा हे अजूनही अनेक लोकांना माहित नाही.
भारतीय नागरिकांसाठी महत्त्वाच्या हेल्पलाइन क्रमांकांची ही यादी तुमच्यासाठी तयार आहे. ती तुमच्या कुटुंबासह शेअर करा, ती प्रिंट करा आणि ती मोबाईलमध्ये ठेवा.
आणीबाणी (सर्व-इन-वन) ११२
- पोलिस १००
- अग्निशमन १०१
- रुग्णवाहिका १०२ / १०८
- महिला हेल्पलाइन १८१ / १०९१
- बाल हेल्पलाइन १०९८
- मानसिक आरोग्य ९१५२९८७८२१ / आयकॉल
- सायबर फसवणूक १९३०
- रेल्वे मदत १३९ / १८२
- गॅस गळती १९०६
- आधार १९४७
- वीज १९१२ (शहर-आधारित)
- ज्येष्ठ नागरिक १४५६७
हे सर्व हेल्पलाईल क्रमांक भारतातील प्रत्येक नागरिकांच्या मोबाईलमध्ये सेव्ह असलेच पाहिजेत.