Manmohan Singh यांच्याबद्दल ‘या’ 10 गोष्टी तुम्हाला माहित आहेत का? वाचा सविस्तर…

Top 10 Facts About Manmohan Singh

भारताचे माजी पंतप्रधान आणि काँग्रेसचे ज्येष्ठ नेते डॉ मनमोहन सिंग यांचे वयाच्या 92 व्या वर्षी दिल्ली येथे दु:खद निधन झाले. दोन वेळा भारताचे पंतप्रधान भुषवण्याची संधी त्यांना मिळाली होती. शांत आणि संयमी नेतृत्व म्हणून आज, उद्या आणि भविष्यातही त्यांचा आदराने उल्लेख केला जाईल. एक प्रतिष्ठित अर्थशास्त्रज्ञ, राजकारणी आणि भारताचे 13 वे पंतप्रधान, हे भारताच्या अर्थव्यवस्था आणि राजकारणातील परिवर्तनाचे समानार्थी व्यक्तिमत्त्व आहे. मनमोहन सिंग यांनी आधुनिक भारताला आकार देण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. मनमोहन सिंग यांच्या बद्दलच्या महत्त्वाच्या 10 गोष्टी तुम्हालाही माहिती असल्या पाहिजेत.

भारताचे पहिले शीख पंतप्रधान 

मनमोहन सिंग यांनी 2004 ते 2014 या काळात भारताचे पंतप्रधानपद भूषवणारे पहिले शीख बनून इतिहास रचला. त्यांच्या नेतृत्वाने त्यांनी भारतीय राजकारणातील एक सर्वसमावेशकतेचे उदाहरण दिले. विविधतेचे प्रतीक त्यांच्या कार्यकाळात सर्व पार्श्वभूमीतील व्यक्ती देशाचे सर्वोच्च राजकीय पद कसे भूषवू शकतात यावर त्यांनी प्रकाश टाकला. त्यांच्या नेतृत्वाखाली, भारताने आर्थिक वाढ आणि आंतरराष्ट्रीय संबंधांमध्ये लक्षणीय प्रगती पाहिली.

भारताच्या 1991 च्या आर्थिक सुधारणांचे शिल्पकार

मनमोहन सिंग यांना भारतातील आर्थिक सुधारणांचे शिल्पकार म्हणून ओळखले जाते. माजी पंतप्रधान पी.व्ही. नरसिंह राव यांच्या नेतृत्वाखाली अर्थमंत्री म्हणून सिंग यांनी 1991 मध्ये भारताच्या अर्थव्यवस्थेला उदारीकरण देणारी धोरणे आणली.

त्याच्या सुधारणांचे प्रमुख मुद्दे पुढीलप्रमाणे
– परदेशी गुंतवणुकीसाठी भारताचे दरवाजे खुले करण्यात आले.
– व्यापार निर्बंध काढून टाकले आणि आयात शुल्क कमी केले.
– सरकारी मालकीच्या उद्योगांचे खाजगीकरण सुरू केले.

या उपायांमुळे भारताला गंभीर आर्थिक संकटातून बाहेर काढण्यात मदत झाली. त्याच बरोबर जागतिक आर्थिक शक्तीस्थान म्हणून देशाच्या उदयाचा पाया मनमोहन सिंग यांच्यामुळे घातला गेला. सुधारणांमुळे जीडीपीच्या वाढीला लक्षणीय चालना मिळाली, रोजगाराच्या संधी वाढल्या आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीला सुरुवात झाली.

अनेक शैक्षणिक प्रमाणपत्रांसह एक प्रख्यात विद्वान

मनमोहन सिंग हे जगातील सर्वात सुशिक्षित नेते आहेत. त्यांचा शैक्षणिक प्रवास त्यांची गहन बुद्धी आणि अर्थशास्त्राची आवड दर्शवतो:
– बॅचलर आणि पदव्युत्तर पदवी: पंजाब विद्यापीठातून अर्थशास्त्र.
– केम्ब्रिज विद्यापीठ: शिष्यवृत्तीवर अर्थशास्त्राचा अभ्यास केला, प्रथम श्रेणीचे सन्मान प्राप्त केले.
– ऑक्सफर्ड विद्यापीठ: डी.फिल. अर्थशास्त्रात, भारताच्या निर्यात स्पर्धात्मकतेवर लक्ष केंद्रित करणे.

सिंग यांच्या अर्थशास्त्रज्ञाच्या कौशल्यामुळे त्यांना जगभरातील मान्यवर संस्थांकडून अनेक मानद डॉक्टरेट मिळाले.

जागतिक ओळख आणि नेतृत्व

मनमोहन सिंग यांनी अर्थतज्ञ आणि नेता म्हणून त्यांच्या योगदानाबद्दल जगभरात आदर मिळवला.
– टाईम मॅगझिनच्या “जगातील 100 सर्वात प्रभावशाली व्यक्ती” (2005 आणि 2010) च्या यादीत त्यांना दोनदा स्थान देण्यात आले.
– त्यांच्या नेतृत्वाखाली, जागतिक मुत्सद्देगिरीत भारताचा दर्जा वाढला आणि युनायटेड स्टेट्स आणि रशियासह प्रमुख राष्ट्रांशी त्याचे संबंध दृढ झाले.

G20 आणि BRICS सह आंतरराष्ट्रीय संघटनांमध्ये भारताचे स्थान वाढवण्यात सिंग यांच्या भूमिकेमुळे देशाचा आवाज जागतिक व्यासपीठावर एकू आला.

भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे (RBI) गव्हर्नर म्हणून काम केले

राजकारणात प्रवेश करण्यापूर्वी सिंग यांनी भारतीय रिझर्व्ह बँकेचे 15 वे गव्हर्नर म्हणून काम केले (1982-1985). या कालावधीत:
– त्यांनी भारताचे आर्थिक क्षेत्र स्थिर करण्यासाठी काम केले.
– महागाई व्यवस्थापित करण्यासाठी आणि बँकिंग पायाभूत सुविधा सुधारण्यासाठी धोरणे आणली.

RBI मधील त्यांचा अनुभव त्यांच्या अर्थमंत्री म्हणून कार्यकाळात महत्त्वपूर्ण ठरला, ज्यामुळे त्यांना भारतीय अर्थव्यवस्थेत सुधारणा घडवून आणणाऱ्या उपाययोजना सादर करण्यास सक्षम केले.

नम्र सुरुवात आणि प्रारंभिक जीवन

मनमोहन सिंग यांचा जन्म 26 सप्टेंबर 1932 रोजी आता पाकिस्तानात असलेल्या गाह येथे झाला होता. 1947 मध्ये फाळणीनंतर त्यांचे कुटुंब भारतात स्थलांतरित झाले. निर्वासित कुटुंबात वाढलेल्या सिंग यांनी अनेक संकटांचा सामना केला परंतु त्यांनी जिद्द आणि उत्कटतेने शिक्षण घेतले. विनम्र सुरुवातीपासून ते भारताचे पंतप्रधान होण्यापर्यंतचा त्यांचा प्रवास लवचिकता आणि कठोर परिश्रमाची साक्ष देणारा असून प्रेरणादायी आहे.

शिक्षणाचा अधिकार आणि कल्याणकारी उपक्रम

पंतप्रधान या नात्याने मनमोहन सिंग यांनी सामाजिक कल्याणकारी धोरणांवर आणि भारताचे शैक्षणिक परिदृश्य सुधारण्यावर लक्ष केंद्रित केले.
– शिक्षण हक्क कायदा (२००९): 6-14 वर्षे वयोगटातील मुलांसाठी मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण अनिवार्य.
– IITs, IIMs आणि AIIMS सारख्या संस्थांना बळकट केले, भारतातील उच्च शिक्षण आणि आरोग्य सेवा वाढवल्या.
– महात्मा गांधी राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी कायदा (MGNREGA) सारख्या कल्याणकारी योजनांद्वारे ग्रामीण विकासाला चालना दिली, ग्रामीण भागातील लाखो लोकांना नोकरीची सुरक्षा सुनिश्चित केली.

आर्थिक वाढ आणि स्थिरतेचा चॅम्पियन

सिंग यांच्या पंतप्रधानपदाच्या कार्यकाळात, जागतिक आर्थिक संकट असतानाही भारताच्या अर्थव्यवस्थेत प्रभावी वाढ झाली.
– त्यांच्या दोन कार्यकाळात सरासरी GDP वाढ सुमारे 7-8% होती.
– त्यांच्या सरकारने रस्ते, विमानतळ आणि वीज निर्मितीसह शहरी विकास आणि कनेक्टिव्हिटीला चालना देणारे पायाभूत सुविधा प्रकल्प राबवले.

सिंग यांच्या आर्थिक दूरदृष्टीने भारताला 2008 च्या जागतिक मंदीचा सामना सर्वात चांगल्या प्रकारे करता आला. 

एक शांत पण प्रभावशाली राजकारणी

मनमोहन सिंग यांच्या राजकीय कारकिर्दीची व्याख्या त्यांच्या नम्रता, प्रामाणिकपणा आणि संघर्षविरहित दृष्टिकोनातून करण्यात आली. जटिल राजकीय दबावांसह आघाडी सरकारचे नेतृत्व करूनही, सिंग यांनी पक्षपातीच्या राजकारणापेक्षा राष्ट्रीय हितांना प्राधान्य दिले. वाद आणि टीकांसह आव्हानात्मक काळातही सिंग यांनी संयम राखला आणि प्रत्युत्तर देण्याचे टाळले. यामुळे “सज्जन राजकारणी” म्हणून त्यांची सर्वत्र प्रशंसा झाली.

त्यांच्या नेतृत्वादरम्यान आलेली आव्हाने

सिंग यांचा कार्यकाळ लक्षणीय कामगिरीने चिन्हांकित असताना, ते आव्हानांशिवाय नव्हते:
– आर्थिक मंदी (2012-2013): घसरणारी जीडीपी वाढ आणि चलनाचे अवमूल्यन यामुळे आव्हाने उभी राहिली होती.
– भ्रष्टाचार घोटाळे: 2G स्पेक्ट्रम आणि कोळसा वाटप वाद यांसारख्या आरोपांनी त्यांच्या कार्यकाळात करण्यात आला.
– युतीचे राजकारण: युतीचे सरकार व्यवस्थापित केल्याने अनेकदा त्यांचे निर्णय घेण्याचे अधिकार मर्यादित होते.

या अडथळ्यांना न जुमानता, सिंग त्यांच्या सचोटी आणि प्रामाणिकपणासाठी सर्वांसाठी आदरणीय व्यक्ती होते. त्यांच्या अनेक समकालीन लोकांपासून ते वेगळे होते.

मनमोहन सिंग यांचा वारसा

मनमोहन सिंग यांचा वारसा बहुआयामी आहे. पंतप्रधान म्हणून त्यांच्या नेतृत्वादरम्यानच्या आव्हानांसाठी काहीजण त्यांना स्मरणात ठेवू शकतात, परंतु भारताच्या अर्थव्यवस्थेचा कायापालट करण्यात त्यांचे योगदान आणि सार्वजनिक सेवेसाठी त्यांची वचनबद्धता अतुलनीय आहे. सिंग यांची शांत लवचिकता, अर्थशास्त्राचे सखोल ज्ञान आणि भारताच्या प्रगतीसाठी अटळ समर्पण यांनी असंख्य व्यक्तींना प्रेरणा दिली आहे. त्यांची जीवनकथा बुद्धी आणि सचोटीने देशाचे नशीब कसे घडवू शकते याचा पुरावा आहे.

अर्थतज्ञ, राजकारणी किंवा राजकारणातील नम्रतेचे प्रतीक म्हणून मनमोहन सिंग यांना भारतीय इतिहासात नेहमीच विशेष स्थान राहील.