Pahalgam Terror Attack
निसर्ग सौंदर्याची मुक्त उधळण पाहण्यासाठी दरवर्षी लाखोंच्या संख्येने पर्यटक जम्मू आणि कश्मिरमध्ये फिरण्यासाठी येत असतात. भारतातूनच नाही तर, जगभरातील नागरिकांची मोठी वर्दळ कश्मीरच्या खोऱ्यांमध्ये पहायला मिळते. परंतु पाकिस्तानला खेटून असलेला हा प्रदेश वेळोवेळी दहशतवादी हल्ल्यांमुळे वादाच्या भोवऱ्यात अडकलेला आहे. गेल्या साडेतीन दशकांमध्ये या प्रदेशातील हिंसक हल्ल्यांमध्ये हजारो नागरिकांनी आपले प्राण गमावले आहेत. पुरुष, महिला आणि लहान मुलांचाही यामध्ये समावेश आहे. अशातच पहलगमध्ये हिंदू पर्यटकांवर झालेला हल्ला हा गेल्या काही वर्षांमधील सर्वात भयानक हल्ल्यांपैकी एक आहे. यापूर्वीही अनेक दहशतवादी हल्ले काश्मिच्या खोऱ्यात झालेले आहेत. 1990 पासून ते आतापर्यंत कश्मीर नागरिकांना रडवत आलंय, असं म्हटलं तर चुकीचं ठरणार नाही. याचा स्थानिक कश्मीरी लोकांनाही प्रचंड मोठा फटका वेळोवेळी बसला आहे. य
या ब्लॉगमध्ये १९९० ते २०२५ पर्यंत काश्मीरमध्ये झालेल्या सर्वात महत्त्वाच्या आणि हृदयद्रावक नागरी हल्ल्यांची एक व्यापक आढावा आपण घेणार आहोत.
१९९० चे दशक अन् अशांततेची सुरुवात
१९९० – कश्मीरी पंडितांचे पलायन
दहशतवाद्यांनी मुठी आवळून सुरुवातीला कश्मीरी पंडीतांना टार्गेट केलं. हत्या आणि धमक्यांमुळे १,००,००० हून अधिक कश्मीरी पंडितांनी मोठ्या प्रमाणात स्थलांतर केले. शेकडो लोक मारले गेले आणि उर्वरित लोक सुरक्षित प्रदेशात पळून गेले, ज्यामुळे खोऱ्यात लोकसंख्याशास्त्रीय आणि सांस्कृतिक बदल झाला.
१९९३ – सोपोर हत्याकांड
- तारीख – ६ जानेवारी १९९३
- घटना – दहशतवादी हल्ल्यानंतर भारतीय सुरक्षा दलांनी सोपोर शहराचे काही भागात आग लावल्याचा आरोप आहे.
- नागरिक ठार – अंदाजे ४३
९० च्या दशकाच्या सुरुवातीच्या काळात नागरिकांवर केलेल्या सर्वात घातक कारवाईंपैकी एक.
१९९८ – वांधामा हत्याकांड
- तारीख – २५ जानेवारी १९९८
- घटना – भारतीय सैन्याच्या गणवेशात सशस्त्र अतिरेक्यांनी २३ कश्मीरी पंडितांची कत्तल केली.
- या घटनेने देशभरात खळबळ उडाली आणि अल्पसंख्याकांच्या असुरक्षिततेवर मोठ्या प्रमाणात टाकी वाद झाला.
२०००-२०१० या काळात दहशतवाद वाढला
२००० – चित्तीसिंगपुरा हत्याकांड
- तारीख – २० मार्च २०००
- घटना – राष्ट्राध्यक्ष बिल क्लिंटन यांच्या भारत भेटीदरम्यान अज्ञात बंदूकधार्‍यांनी ३५ शीख पुरुषांना गोळ्या घालून ठार मारले.
- जातीय तणाव निर्माण करण्यासाठी बिगर-मुस्लिम अल्पसंख्याकांना लक्ष्य करण्याच्या पद्धतीत बदल झाला.
२००१ – जम्मू आणि काश्मीर विधानसभेवर हल्ला
- तारीख – १ ऑक्टोबर २००१
- घटना – विधानसभेबाहेर झालेल्या आत्मघातकी हल्ल्यात ३८ जणांचा मृत्यू झाला,.
२००२ – कासिम नगर हत्याकांड
- तारीख – १३ जुलै २००२
- घटना – अतिरेक्यांनी हिंदू मजुरांवर गोळीबार केला, २७ जणांचा मृत्यू झाला.
- या हल्ल्यातून हे स्पष्ट झाले की उपेक्षित समुदायांनाही कसे सोडले गेले नाही.
२०१०-२०२० राजकीय बदल, दहशतवादी हल्ले अन् नागरिकांची निदर्शने
२०१६ – बुरहान वाणीची हत्या आणि त्यानंतरचे परिणाम
- तारीख – ८ जुलै २०१६
- हिजबुल मुजाहिदीनचा कमांडर बुरहान वाणीच्या हत्येमुळे अनेक महिने निदर्शने सुरू झाली.
- नागरिकांचे बळी – ९० हून अधिक जण ठार, हजारो जखमी, अनेकांना पेलेट गनने आंधळे केले.
२०१० नंतरचा हा सर्वात मोठा नागरिक उठाव होता.
- २०१७ – अमरनाथ यात्रेवर हल्ला
- तारीख – १० जुलै २०१७
- घटना – अमरनाथ यात्रेकरूंना घेऊन जाणाऱ्या बसवर झालेल्या हल्ल्यात ७ जणांचा मृत्यू झाला.
- धार्मिक पर्यटन आणि सांप्रदायिक सलोखा लक्ष्य करण्याच्या उद्देशाने हल्ला केल्याचा संशय
२०१९ – पुलवामा हल्ला
- तारीख – १४ फेब्रुवारी २०१९
- घटना – प्रामुख्याने लष्करी लक्ष्य असले तरी, आत्मघातकी बॉम्बस्फोटात ४० सीआरपीएफ जवान ठार झाले आणि नागरिकांमध्ये भीती निर्माण झाली.
- भारत-पाकिस्तान तणाव आणि बालाकोट हवाई हल्ला वाढला.
५ ऑगस्ट २०१९ – कलम ३७० रद्द करणे
- त्यानंतर संपूर्ण लॉकडाऊन, इंटरनेट बंद आणि नागरिकांमध्ये अशांतता वाढली.
- आरोग्यसेवेची सुविधा उपलब्ध नसल्याने सुरक्षा कडकडीत कारवाईमुळे काही नागरिकांचे मृत्यू झाले.
२०२०-२०२५ – उदयोन्मुख ट्रेंड आणि नवीन हल्ले
२०२०-२०२१: लक्ष्यित हत्यांमध्ये वाढ
सरकारी पदांवर काम करणाऱ्या शीख आणि हिंदूंसह अल्पसंख्याक समुदायांवर हल्ल्यांमध्ये वाढ. भारतीय प्रशासनाशी स्थानिक सहकार्याला परावृत्त करण्यासाठी शालेय शिक्षक आणि फार्मासिस्टची हत्या करण्यात आली.
२०२२ – राहुल भटची हत्या
- तारीख – १२ मे २०२२
- घटना – बडगाममधील सरकारी कार्यालयात कश्मीरी पंडित सरकारी कर्मचारी राहुल भटची गोळ्या घालून हत्या करण्यात आली.
- स्थलांतराच्या मागणीसाठी कश्मीरी पंडितांनी व्यापक निदर्शने केली.
२०२३ – पूंछ येथील नागरिकांचा मृत्यू
- तारीख – डिसेंबर २०२३
- घटना – अतिरेक्यांच्या हल्ल्यानंतर शोध मोहिमेदरम्यान लष्कराच्या जवानांनी ३ नागरिकांना छळून ठार मारल्याचा आरोप आहे.
- देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर वादग्रस्त आणि जोरदार टीका.
२०२४ – शोपियान आणि बारामुल्ला येथे दुहेरी हल्ले
- सफरचंद व्यापारी आणि स्थलांतरित कामगारांना लक्ष्य करून एक समन्वित प्रयत्न.
- प्रदेशाच्या आर्थिक स्थिरतेला हानी पोहोचवण्याच्या उद्देशाने.
२०२५ – पहलगाम दहशतवादी हल्ला
- 22 एप्रिल २०२५: एक नवीन शोकांतिका
- घटना: पहलगाममध्ये अतिरेक्यांनी पर्यटकांवर गोळीबार केला, ज्यामध्ये अनेकांचा मृत्यू झाला:
- कानपूर येथील शुभम द्विवेदी सर काही नवविवाहीत जोडप्यांमधील पुरुषांची हत्या.
- भारतीय नौदलाचे अधिकारी लेफ्टनंट विनय नरवाल यांचा मृत्यू
- ओडिशातील सरकारी अधिकारी प्रशांत सत्पथी यांचा मृत्यू
- पनवेल, महाराष्ट्रातील दिलीप देसले यांचा मृत्यू
- सुरत येथील शैलेश कडातिया यांचा मृत्यू
परिणाम
- कलम ३७० रद्द केल्यानंतरच्या सर्वात घातक हल्ल्यांपैकी एक म्हणून चिन्हांकित.
- राजकीय पक्ष आणि नागरी समाजातून व्यापक निषेध.
- कश्मीरमध्ये टॅक्सी चालक आणि स्थानिकांनी मेणबत्तीच्या प्रकाशात निदर्शने केली.
निरीक्षणे (१९९०-२०२५)
लक्ष्य बदलणे:
- १९९० च्या दशकाच्या सुरुवातीस कश्मीरी पंडित आणि अल्पसंख्याक समुदायांवर लक्ष केंद्रित करण्यात आले.
- २००० चे दशक – सामूहिक हत्याकांड आणि यात्रेकरूंवरील हल्ल्यांमध्ये वाढ.
- २०१० चे दशक – सोशल मीडियाचा वापर, दगडफेक आणि मोठ्या प्रमाणात निदर्शने.
- २०२० चे दशक – लक्ष्यित हत्या आणि मानसिक युद्ध.
भौगोलिक एस. पूर्वार्ध
अनंतनाग आणि पुलवामापासून पहलगामपर्यंत, खोऱ्याच्या जवळजवळ प्रत्येक कोपऱ्याला हल्ले झाले आहेत.
नागरिकांची भूमिका
प्रॉक्सी युद्धे आणि राजकीय खेळांमध्ये नागरिकाचा हाकनाक बळी गेला आहे.
सरकार आणि लष्करी प्रतिसाद
- २०१९ पासून दहशतवादविरोधी कारवाया तीव्र झाल्या आहेत.
- अफ्स्पा (सशस्त्र दल विशेष अधिकार कायदा) च्या अंमलबजावणीवर टीका होत आहे.
- अतिरेकी धमक्या आणि लष्करी संशय यांच्यात अडकलेले नागरिक.
मानवतावादी परिणाम
- वेगवेगळ्या अंदाजांनुसार ४०,००० हून अधिक नागरिक मृत्युमुखी पडले.
- विशेषतः मुले आणि तरुणांमध्ये प्रचंड मानसिक आरोग्य संकट.
- स्थलांतर, उपजीविकेचे नुकसान आणि समुदायांमधील वाढता अविश्वास.
काश्मीरमधील दहशतवादाची कहाणी केवळ आकडेवारी, लष्करी रणनीती किंवा राजकीय निर्णयांबद्दल नाही. शोकाकुल कुटुंबांच्या अश्रूंद्वारे, विस्थापित समुदायांच्या शांततेद्वारे आणि खोऱ्यात जगणाऱ्या आणि आशा करणाऱ्यांच्या लवचिकतेद्वारे सांगितली जाणारी ही एक मानवी शोकांतिका आहे.
गेल्या ३५ वर्षांचा विचार करता, हे स्पष्ट होते की नागरिकांचे जीवन आता विचारसरणी किंवा संघर्षापूर्ते मर्यादित राहिलेले नाही. काश्मीरमध्ये शांतता तेव्हाच खरी ठरेल जेव्हा प्रत्येकाचे धर्म, जात किंवा पार्श्वभूमी न पाहता संरक्षण केले जाईल, त्यांचा आदर केला जाईल आणि त्यांना भरभराटीला येऊ दिले जाईल.
पहलगमध्ये झालेला दहशतवादी हल्ला खूप भयंकर आणि गंभीर स्वरुपाचा आहे. 22 एप्रिल 2025 भारताच्या इतिहासातील एक काळा दिवस म्हणून गणला जाईल. जम्मू आणि कश्मीर खोऱ्यातील पहलगाम (Pahalgam Terror Attack ) या निसर्गरम्य प्रदेशात आयुष्याचे काही दिवस आनंदात घालवण्यासाठी गेलेल्या भारतीय पर्यटकांवर दहशतवाद्यांनी बेछूट गोळीबार झाला. धर्म विचारून हिंदू लोकांना टार्गेट करण्यात आले. या क्रूर हल्ल्यामध्ये कोणी आपला नवरा गमावला, कोणी वडील तर कोणी आपला भाऊ गमावला आहे. याचे गंभीर राजकीय आणि सामाजिक परिणाम पुढील काही दिवसांमध्ये सर्वांनात प्रत्यक्ष अथवा अप्रत्यक्षपणे भोगावे लागणार आहेत.