अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी सत्तेवर आल्यापासून आक्रमक व्यापारी धोरणांचा धडाका लावला आहे. याचाच एक भाग म्हणून डोनाल्ड ट्रम्प आता 100 देशांना हादरा देण्यास सज्ज झाले आहेत. कारण 1 ऑगस्टपासून एकूण 100 देशांमधून येणाऱ्या वस्तुंवर 10 टेरिफ कर (What is Tariff) लादला जाणार आहे. अमेरिकेच्या ट्रेझरी सेक्रेटरी स्कॉट बेसंट यांनी याबाबत माहिती दिली आहे. याचा फटका भारताला सुद्धा बसण्याची शक्यता आहे.
परंतु हा टेरिफ कर आहे तरी काय?
टेरिफ (Tariff) हा आर्थिक व व्यापार क्षेत्रातील महत्त्वाचा शब्द आहे. मराठीत “शुल्क”, “कर” किंवा “दररचना” असा याचा अर्थ लावला जातो. साधारणपणे टेरिफ म्हणजे एखाद्या वस्तूवर किंवा सेवावर सरकारकडून लावण्यात येणारा कर किंवा शुल्क होय. हा कर मुख्यतः आंतरराष्ट्रीय व्यापारामध्ये वापरला जातो, जेव्हा एखादी वस्तू एका देशातून दुसऱ्या देशात आयात (Import) किंवा निर्यात (Export) केली जाते.
टेरिफचे मुख्यतः तीन प्रकार असतात
1. इम्पोर्ट टेरिफ (Import Tariff)
हे सर्वात सामान्य प्रकारचे टेरिफ आहे. जेव्हा एखादी वस्तू किंवा सेवा दुसऱ्या देशातून आयात केली जाते, तेव्हा त्या वस्तूवर आयात शुल्क लावले जाते. यामुळे स्थानिक उत्पादकांना संरक्षण मिळते, कारण आयात केलेल्या वस्तू महाग होतात आणि ग्राहक स्थानिक वस्तू खरेदी करण्यास प्रवृत्त होतो.
2. एक्सपोर्ट टेरिफ (Export Tariff)
जेव्हा एखादा देश आपल्या देशातून बाहेर निर्यात होणाऱ्या वस्तूंवर कर लावतो, तेव्हा त्याला एक्सपोर्ट टेरिफ म्हणतात. याचा वापर काही वेळा देशांतर्गत गरजा पूर्ण करण्यासाठी केला जातो, म्हणजेच वस्तूंचा देशातच पुरवठा वाढावा म्हणून निर्यातीवर कर लावतात.
3. प्रो टेक्शनिस्ट टेरिफ (Protectionist Tariff)
हा टेरिफ देशातील विशिष्ट उद्योगांना संरक्षण देण्यासाठी वापरला जातो. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या देशातील स्टील उद्योग अडचणीत असेल, तर सरकार आयात स्टीलवर अधिक टेरिफ लावते, जेणेकरून देशांतर्गत स्टील स्वस्त आणि स्पर्धात्मक राहील.
टेरिफचे उद्दिष्ट
टेरिफ लावण्यामागे अनेक कारणं आहेत. जसे की,
स्थानिक उद्योगांचे संरक्षण – जेव्हा परदेशातून स्वस्त वस्तू येतात, तेव्हा त्या स्थानिक बाजारात मोठ्या प्रमाणात स्पर्धा निर्माण करतात. टेरिफमुळे परदेशातून आयात होणाऱ्या वस्तू महाग पडतात, त्यामुळे ग्राहक स्थानिक उत्पादकांकडून खरेदी करतात.
राजस्व उत्पन्न – सरकारसाठी टेरिफ हा महसूल गोळा करण्याचा एक मार्ग आहे. आयात वस्तूंवर टेरिफ लावून सरकार भरपूर पैसा कमवते.
विदेशी व्यापार नियंत्रित करणे – टेरिफ वापरून सरकार आंतरराष्ट्रीय व्यापारात संतुलन साधते. जर कोणत्या देशासोबत व्यापारातील तफावत जास्त असेल, तर त्या देशाकडून येणाऱ्या वस्तूंवर टेरिफ लावून त्या तफावतीवर नियंत्रण मिळवता येते.
टेरिफचे फायदे
- स्थानिक उद्योगाला चालना मिळते.
- सरकारला महसूल प्राप्त होतो.
- विदेशी स्पर्धा आटोक्यात ठेवता येते.
टेरिफचे तोटे
- ग्राहकांसाठी वस्तू महाग होतात.
- कधी कधी टेरिफमुळे परदेशी कंपन्यांसोबत व्यापार संबंध बिघडतात.
- जास्त टेरिफमुळे काळाबाजार आणि भ्रष्टाचार वाढू शकतो.
उदाहरण
समजा भारतात चीनमधून टीव्ही आयात होतात. भारत सरकारने अशा टीव्हीवर 20% टेरिफ लावला, तर 10,000 रुपये किमतीचा टीव्ही भारतात 12,000 रुपये होईल. त्यामुळे भारतीय ग्राहक चीनमधून आयात केलेला महाग टीव्ही घेण्यापेक्षा भारतीय कंपन्यांचा टीव्ही खरेदी करण्यास प्रवृत्त होतील.
टेरिफ हा आंतरराष्ट्रीय व्यापारातील एक प्रभावी साधन आहे. योग्यप्रकारे वापरल्यास हे देशाच्या विकासासाठी फायदेशीर ठरू शकते. मात्र त्याचा अतिरेकी वापर केला, तर तो ग्राहक, व्यापारी आणि देशाच्या आर्थिक आरोग्यावर परिणाम करू शकतो.