मित्रांसोबत पैज लावणे एका 21 वर्षीय तरुणाला चांगलच महागात पडलं आहे. कार्तिकने त्याच्या मित्रांसोबत पाच दारुच्या (Disadvantages of alcohol) पूर्ण बाटल्या पिण्याची पैज लावली होते. तसेच त्या बदल्यात 10 हजार रुपये तो जिंकणार होता. कार्तिकने पैज स्वीकारली आणि गटागटा एकामागोमाग एक पाच दारुच्या बाटल्या पिल्या. तौ पैज जिंकला पण, शरीराला हे मान्य नव्हतं. काही वेळातच तो कोसळला आणि रुग्णालायात नेले असता त्याला डॉक्टरांना मृत घोषित केलं. कार्तिकच्या 10 हजार रुपयांच्या पैजेपाई 8 दिवसांच बाळ पोरकं झालं आहे.
या शोकांतिकेमुळे अतिरेकी दारू पिण्याचे धोके, समवयस्कांचा दबाव आणि मनोरंजन किंवा धाडस म्हणून दारूचे खोलवर रुजलेले सांस्कृतिक सामान्यीकरण याभोवती पुन्हा चर्चा सुरू झाली आहे. हे दारुमुळे निर्माण होणाऱ्या व्यापक सार्वजनिक आरोग्य संकटावर देखील प्रकाश टाकते, ज्याबद्दल जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) वर्षानुवर्षे इशारा देत आहे.
या ब्लॉग पोस्टमध्ये, आपण या घटनेचे परीक्षण करू, दारू पिण्याचे खरे धोके पाहू, WHO ने सादर केलेले वैज्ञानिक पुरावे जाणून घेऊ आणि अशा अनावश्यक मृत्यूंना रोखण्यासाठी व्यक्ती आणि समाज काय करू शकतो यावर चर्चा करू.
एक प्राणघातक पैज
मिळालेल्या माहितीनुसार, कार्तिकला त्याचे मित्र वेंकट रेड्डी, सुब्रमण्यी आणि इतर तीन जणंनी पाच बाटल्या दारू पाण्यात किंवा इतर कोणत्याही पदार्थात न मिसळता सरळ पिण्याचे आव्हान दिले होते. त्या बदल्यात १०,००० रुपयांच्या आश्वासनामुळे त्याला आव्हान स्वीकारण्यास भाग पाडले गेले. कार्तिकला पाचही बाटल्या पिण्यास यश आले, परंतु त्याचे शरीर मोठ्या प्रमाणात दारू सहन करू शकले नाही. काही वेळातच तो कोसळला आणि त्याला कोलार जिल्ह्यातील मुलबागल येथील रुग्णालयात नेण्यात आले. उपचारादरम्यान दारूच्या विषबाधेने कार्तिकला मृत्यू झाला.
या शोकांतिकेत भर म्हणजे कार्तिकला नुकतेच लग्न झाले होते आणि त्याच्या पत्नीने फक्त आठ दिवसांपूर्वीच एका बाळाला जन्म दिला होता. त्याच्या कुटुंबासाठी एक आनंदाचा नवीन अध्याय व्हायला हवा होता तो कधीही न भरुन निघणाऱ्या संंकटात बदलला.
या घटनेनंतर, नांगाली पोलीस ठाण्यात पोलिस गुन्हा दाखल करण्यात आला आणि दोन आरोपी, वेंकट रेड्डी आणि सुब्रमणि यांना अटक करण्यात आली आहे.
अल्कोहोल: जागतिक आरोग्य संकट अन् धक्कादायक आकडेवारी
कार्तिकचा मृत्यू हा एक असामान्य घटना वाटू शकतो, परंतु तो एका मोठ्या समस्येचा भाग आहे. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) मते, दरवर्षी सुमारे २.६ दशलक्ष लोक मद्यपानामुळे मरतात. हे सर्व जागतिक मृत्यूंपैकी जवळजवळ ४.७% आहे. हे केवळ यकृत रोग किंवा अल्कोहोल विषबाधामुळे होत नाहीत, तर त्यात अल्कोहोलच्या वापराशी संबंधित अपघात, हिंसाचार, कर्करोग आणि हृदयरोग देखील समाविष्ट आहेत.
अल्कोहोल सुरक्षिततेबद्दल WHO चा दृष्टिकोन
२०२३ मध्ये, WHO ने दीर्घकाळापासून चालत आलेली मिथक दूर करण्यासाठी एक कडक विधान जारी केले: “सुरक्षित” अल्कोहोल सेवन असे काही नाही. काही औषधे किंवा अन्नपदार्थांप्रमाणे जिथे “सुरक्षित मर्यादा” निश्चित केली जाऊ शकते, अल्कोहोल पहिल्याच घोटातून आरोग्याला धोका निर्माण करतो.
डब्ल्यूएचओच्या युरोपमधील प्रादेशिक कार्यालयातील असंसर्गजन्य रोग व्यवस्थापनाच्या कार्यवाहक युनिट लीड आणि अल्कोहोल आणि बेकायदेशीर औषधांसाठी प्रादेशिक सल्लागार डॉ. कॅरिना फेरेरा-बोर्जेस यांनी स्पष्ट केले:
“आपण अल्कोहोल वापराच्या तथाकथित सुरक्षित पातळीबद्दल बोलू शकत नाही. तुम्ही कितीही मद्यपान केले तरी – मद्यपान करणाऱ्याच्या आरोग्याला धोका पहिल्या थेंबापासून सुरू होतो. आपण फक्त एवढेच निश्चितपणे म्हणू शकतो की तुम्ही जितके जास्त मद्यपान कराल तितके ते अधिक हानिकारक आहे – किंवा दुसऱ्या शब्दांत, तुम्ही जितके कमी मद्यपान कराल तितके ते सुरक्षित आहे.”
मद्यपान आणि कर्करोगाचा धोका
अनेक लोक अजूनही मानतात की मर्यादित प्रमाणात मद्यपान करणे विशेषतः रेड वाईन हृदयासाठी चांगले असू शकते. तथापि, अलिकडच्या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की मध्यम प्रमाणात मद्यपान केल्याने देखील विविध प्रकारचे कर्करोग होण्याचा धोका वाढतो, ज्यात हे समाविष्ट आहे:
- स्तनाचा कर्करोग
- यकृताचा कर्करोग
- कोलोरेक्टल कर्करोग
- अन्ननलीचा कर्करोग
- डोके आणि मान कर्करोग
२०२३ च्या WHO अहवालात स्पष्टपणे म्हटले आहे की,
“हृदयरोग आणि टाइप २ मधुमेहावर हलक्या आणि मध्यम प्रमाणात मद्यपानाचे संभाव्य फायदेशीर परिणाम कर्करोगाच्या जोखमीपेक्षा जास्त आहेत हे सिद्ध करणारे कोणतेही अभ्यास नाहीत.” थोडक्यात, कोणत्याही प्रमाणात मद्यपान जोखीममुक्त नसते.
समवयस्कांचा दबाव आणि विषारी पुरुषत्व
कार्तिकची कहाणी केवळ अल्कोहोलबद्दल नाही; ती समवयस्कांच्या दबावाबद्दल देखील आहे, विशेषतः तरुणांमध्ये. हे आव्हान कणखरपणा किंवा धैर्य सिद्ध करण्याच्या इच्छेतून जन्माला आले होते, जे बहुतेकदा विषारी पुरुषत्वात रुजलेले असते “खरे पुरुष” धाडस किंवा कमकुवतपणा दाखवून मागे हटत नाहीत ही सांस्कृतिक धारणा समाजात खोलवर रुजली आहे.
ही मानसिकता धोकादायक आहे. यामुळे तरुणांना पुढील गोष्टी करायला लावतात:
- जास्त मद्यपान किंवा स्टंट ड्रायव्हिंगसारख्या धोकादायक वर्तनात सहभागी होणे
- कमकुवत दिसण्याच्या भीतीने भावनिक संघर्ष लपवा
- जीवनभर किंवा घातक परिणाम होऊ शकणारी हानिकारक आव्हाने स्वीकारा
या संस्कृतीत बदल करण्यासाठी शिक्षण, जागरूकता आणि जोखीम घेण्यापेक्षा निरोगी वर्तन आणि भावनिक बुद्धिमत्तेला प्रोत्साहन देणारे आदर्श असणे आवश्यक आहे.
कुटुंबांवर होणारा परिणाम
कार्तिकच्या मृत्यूमुळे एक विधवा आणि एक नवजात बाळ मागे राहिले आहे. भावनिक आघात आणि त्याच्या कुटुंबावर आर्थिक भार लक्षणीय आणि दीर्घकाळ टिकेल. भारतात, जिथे विस्तारित कुटुंबे सहसा आधारासाठी एकमेकांवर अवलंबून असतात, अशा नुकसानामुळे संपूर्ण कुटुंब उद्ध्वस्त होऊ शकते. हे केवळ वैयक्तिक निवडींबद्दल नाही तर, ते प्रियजनांवर त्या निवडींचा व्यापक परिणाम करण्याचा प्रकार आहे. अल्कोहोलच्या प्रभावाखाली घेतलेला प्रत्येक धोकादायक निर्णय कुटुंबांना फाडून टाकू शकतो.
अल्कोहोल विषबाधा: एक मूक हत्यार
एकाच वेळी पाच बाटल्या दारू पिणे केवळ आरोग्यदायी नाही तर, ते जीवघेणे आहे. अल्कोहोल विषबाधा तेव्हा होते जेव्हा रक्तप्रवाहात इतके जास्त अल्कोहोल असते की मेंदूचे मूलभूत जीवन-समर्थन कार्ये नियंत्रित करणारे भाग जसे की श्वासोच्छ्वास, हृदय गती आणि तापमान नियंत्रण बंद होऊ लागतात.
अल्कोहोल विषबाधाची लक्षणे समाविष्ट आहेत:
- गोंधळ
- उलट्या
- झटके
- मंद किंवा अनियमित श्वास
- हायपोथर्मिया
- बेशुद्धी
बर्‍याच प्रकरणांमध्ये, त्वरित उपचार न केल्यास अल्कोहोल विषबाधा घातक ठरू शकते. अल्कोहोल मानवी शरीराला किती लवकर आणि गंभीरपणे नुकसान करू शकते हे लोकांना समजणे आवश्यक आहे.
भारतात अल्कोहोलचा वापर: वाढती चिंता
अलिकडच्या वर्षांत, भारतात अल्कोहोलचे सेवन वाढत आहे, विशेषतः तरुण आणि शहरी लोकसंख्येमध्ये. त्याची कारणे पुढीलप्रमाणे आहेत,
- वाढत्या खर्चाच्या उत्पन्नात
- आक्रमक अल्कोहोल मार्केटिंग
- मद्यपानाभोवती बदलणारे सामाजिक नियम
- अनेक राज्यांमध्ये कडक अल्कोहोल नियमनाचा अभाव
मध्यम मद्यपान हे ट्रेंडी किंवा अत्याधुनिक म्हणून चित्रित केले जाऊ शकते, परंतु जर त्यावर नियंत्रण ठेवले नाही तर ते व्यसन, हिंसाचार आणि आरोग्य समस्यांमध्ये सहजपणे बदलू शकते.
प्रतिबंध: काय करता येईल?
१. शिक्षण आणि जागरूकता
शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये असे कार्यक्रम समाविष्ट केले पाहिजेत जे विद्यार्थ्यांना अल्कोहोलचे धोके आणि समवयस्कांच्या दबावाच्या परिणामांबद्दल शिक्षित करतात. कार्तिकसारख्या वास्तविक जीवनातील कथांचा वापर जोखीम अधोरेखित करण्यासाठी केला पाहिजे.
२. धोरण आणि नियमन
अल्कोहोल विक्री, जाहिराती आणि सेवनावरील कठोर धोरणे अति मद्यपान रोखण्यास मदत करू शकतात. यासाठी काही पावले उचलता येतील जसे की,
- कायदेशीर मद्यपानाचे वय वाढवणे
- दारूवरील कर वाढवणे
- दारू विक्रीचे तास मर्यादित करणे
- दारूच्या जाहिरातींवर बंदी घालणे
३. सामुदायिक संपर्क
नेते, स्वयंसेवी संस्था आणि प्रभावशाली व्यक्ती जागरूकता पसरवण्यात मोठी भूमिका बजावू शकतात. सार्वजनिक मोहिमांनी दारूच्या गैरवापराचे आरोग्य धोके आणि सामाजिक परिणाम दोन्ही अधोरेखित केले पाहिजेत.
४. मानसिक आरोग्य समर्थन
बऱ्याचदा, लोक ताणतणाव, चिंता किंवा नैराश्याचा सामना करण्यासाठी दारूकडे वळतात. मानसिक आरोग्य सेवेची उपलब्धता सुधारणे आणि मदत घेण्याबद्दलचा कलंक कमी केल्याने दारूचे अवलंबित्व कमी होऊ शकते.
५. बेपर्वा वर्तनाविरुद्ध मजबूत कायदे
कार्तिकच्या बाबतीत, अटक करण्यात आली परंतु मनोरंजन किंवा पैशासाठी इतरांना धोकादायक वर्तनात ढकलणाऱ्यांसाठी कठोर अंमलबजावणी आणि कायदेशीर परिणामांची आवश्यकता आहे.
२१ वर्षीय कार्तिकचा दुःखद मृत्यू हा एक गंभीर आठवण करून देतो की दारू हा केवळ मजा करण्याचा एक निरुपद्रवी मार्ग नाही. तर, तो जीव घेऊ शकतो, विशेषतः मोठ्या प्रमाणात किंवा साथीदारांच्या दबावाखाली सेवन केल्यास. दररोज, जगभरातील लोक अल्कोहोलशी संबंधित घटनांमध्ये आपले जीव किंवा जवळची व्यक्ती गमावतात.
व्यक्ती म्हणून, आपण आपल्या निवडींवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले पाहिजे. एक समाज म्हणून, आपण अल्कोहोलच्या गौरवाला आव्हान दिले पाहिजे आणि अशी संस्कृती निर्माण केली पाहिजे जिथे आरोग्य, सुरक्षितता आणि करुणा यांना बेपर्वाई किंवा धाडसापेक्षा जास्त महत्त्व दिले जाईल.