जन्माल्या आलेल्या लहान मुलाचं आधार कार्ड काढण्याच्या आगोदर पहिलं इन्स्टाग्रामवर अकाऊंट (Social Media impact) ओपन केलं जातं. त्यानंतर सुरू होतो फॉलोवर्स आणि फेक कुटुंब तयार करण्याचा जीवघेणा खेळ. याच जीवघेण्या खेळामध्ये एका 24 वर्षीय तरुणीने आपला जीव संपवला आहे. कारण काय तर, इन्स्टाग्रामवरचे फॉलोवर्स कमी होत होते. एवढ्या शुल्लक कारणाणुळे या तरुणीने आई-वडिलांचा विचार न करता आत्महत्या करण्याचा निर्णय घेतला आणि आपले जीवन संपवलं. तिच्या मृत्यूमुळे तीला फॉलो करणाऱ्या 3 लाखांहून अधिक लोकांना खरच काही फरक पडला असेल का? तर याचं उत्तर अर्थात नाही, असंच आहे. यावरुन तुम्हाला अंदाज आला असेल की, सोशल मीडिया तरुणांच्या डोक्यात कशा पद्धतीने विळखा घालून बसला आहे.
या ब्लॉगमध्ये आपण याचाच आढावा घेणार आहोत. सोशल मीडिया म्हणजे सर्वस्व आहे का? रिल आणि रियल आयुष्य यातला फरक तुरुणांना खरच कळत नाही का? अशाच काही प्रश्नांची उत्तरे जाणून घेण्याचा आपण या ब्लॉगमध्ये प्रयत्न करणार आहोत.
मीशा अग्रवाल कोण होती?
मीशा अग्रवाल ही एक तरुण, उत्साही कंटेंट क्रिएटर होती कॉमेडी कंटेंटसाठी ओळखली जाते. तिने इंस्टाग्रामवर लवकरच लोकप्रियता मिळवली, रील्स, व्हिडिओ आणि पोस्ट तयार केल्या ज्या संपूर्ण भारतातील तरुण प्रेक्षकांना आवडल्या. तिच्या चाहत्यांनी तिची कंटेंटची प्रशंसा केली आणि टप्याटप्याने तिच्या फॉलोवर्समध्येही वाढ होती गेली.
अनेक डिजिटल क्रिएटर्सप्रमाणे, मीशाचे स्वप्न होते, इंस्टाग्रामवर १० लाख फॉलोअर्सपर्यंत पोहोचण्याचे. ही संख्या जरी प्रतीकात्मक असली तरी तिच्यासाठी सर्वकाही होती. तिच्या निधनानंतर तिच्या बहिणीने शेअर केलेल्या पोस्टनुसार, मीशाचे संपूर्ण जग त्या टप्प्यावर पोहोचण्याभोवती फिरत होते. तिचा फोन वॉलपेपर तिच्या इंस्टाग्राम प्रोफाइलचा स्वतः डिझाइन केलेला स्क्रीनशॉट होता ज्याच्या खाली “१ दशलक्ष फॉलोअर्स” लिहिलेले होते.
द डाउनवर्ड स्पायरल
२४ एप्रिल २०२५ रोजी, तिच्या वाढदिवसाच्या दोन दिवस आधी, मीशाने आत्महत्या केली. तिच्या मृत्यूच्या बातमीने तिच्या फॉलोअर्स आणि सहकाऱ्यांना धक्का बसला. सुरुवातीला, कुटुंबाने कारण उघड न करण्याचा निर्णय घेतला. परंतु काही दिवसांनी, तिच्या बहिणीने उघड केले की मीशाचा मृत्यू इंस्टाग्राम फॉलोअर्स गमावल्यानंतर तिच्या मनात असलेल्या निराशेमुळे झाला आहे.
“माझ्या लहान बहिणीने इंस्टाग्राम आणि तिच्या फॉलोअर्सभोवती तिचे जग निर्माण केले होते, ज्याचे एकमेव ध्येय १० लाख फॉलोअर्सपर्यंत पोहोचणे आणि प्रेमळ चाहते मिळवणे होते. जेव्हा तिचे फॉलोअर्स कमी होऊ लागले तेव्हा ती अस्वस्थ झाली आणि तिला निरुपयोगी वाटले,” तिच्या बहिणीने भावनिक पोस्टमध्ये शेअर केले.
तिने पुढे म्हटले की मीशा एप्रिलपासून नैराश्याने ग्रस्त होती, ती अनेकदा रडत होती आणि, कमी होत असलेल्या फॉलोअर्समुळे तिचे करिअर संपेल अशी तीव्र भीती व्यक्त करत होती.
“जिज्जा, जर माझे फॉलोअर्स कमी झाले तर मी काय करेन? माझं करिअर संपेल,” मीशाने तिच्या बहिणीला सांगितले.
तिच्या कुटुंबाने तिचे वेळोवेळी सांत्वन आणि मार्गदर्शन करण्याचा प्रयत्न केला, इंस्टाग्रामला फक्त मनोरंजनाचे व्यासपीठ म्हणून पाहण्याचा सल्ला दिला. तरीही मीशा चिंतेत होती आणि टप्प्याटप्याने ती दडपणात गेली.
सोशल मीडियाच्या दबावाचे कटू सत्य
मीशाची कहाणी, जरी खूप दुःखद असली तरी, ती एक वेगळी घटना नाही. ऑनलाइन जीवन जगताना येणाऱ्या प्रचंड दबावावर प्रकाश टाकते. अनेक प्रभावशाली लोकांसाठी, त्यांच्या फॉलोअर्सची संख्या ही केवळ एक संख्या नाही – ती ब्रँड डील, उत्पन्न, सामाजिक मान्यता आणि काही प्रकरणांमध्ये, आत्मसन्मान ठरवणारी एक मेट्रिक आहे.
अनेकांसाठी सर्जनशील आउटलेट म्हणून सुरू झालेली गोष्ट आता कामगिरीच्या क्षेत्रात बदलली आहे, जिथे प्रत्येक पोस्ट, प्रत्येक कंमेंट आणि फॉलोअर्समधील प्रत्येक चढ-उतार एखाद्याच्या मूल्यावर निर्णय घेतल्यासारखे वाटू शकते.
Crime Vishesh – चौथीही मुलगीच झाली, आईने गळा दाबून जीव घेतला; नवजात बालकांसाठी कायदेशीर चौकट, वाचा…
इंस्टाग्रामसारख्या प्लॅटफॉर्मचे अल्गोरिथम-चालित स्वरूप असे वातावरण तयार करते जिथे लोकप्रियता क्षणभंगुर असू शकते. प्रतिबद्धता किंवा फॉलोअर्समध्ये घट – कधीकधी प्लॅटफॉर्म अपडेट्स किंवा अगदी मोठ्या प्रमाणात अनफॉलो केल्यामुळे विनाशकारी भावनिक परिणाम होऊ शकतो.
डिजिटल युगात मानसिक आरोग्य
डिजिटल निर्मात्यांमध्ये मानसिक आरोग्याच्या समस्या वाढत आहेत. अमेरिकन सायकॉलॉजिकल असोसिएशनने २०२२ मध्ये केलेल्या एका अभ्यासात असे आढळून आले की ७०% पेक्षा जास्त सोशल मीडिया वापरकर्त्यांना त्यांच्या कामामुळे चिंता, नैराश्य किंवा बर्नआउटचा अनुभव येतो.
मीशाच्या बाबतीत, तिच्या फॉलोअर्सच्या संख्येत तिची खोल भावनिक गुंतवणूक तणावाचे एक सर्वांगीण स्रोत बनली. तिचा मृत्यू आपल्याला आठवण करून देतो की मानसिक आरोग्याला प्राधान्य दिले पाहिजे, विशेषतः अशा उद्योगांमध्ये जे सार्वजनिक मान्यतावर जास्त अवलंबून असतात.
सोशल मीडिया प्रेमाचा भ्रम
तिच्या बहिणीच्या नोटमधील सर्वात शक्तिशाली ओळींपैकी एक अशी होती – “इन्स्टाग्राम हे खरे जग नाही आणि फॉलोअर्स हे खरे प्रेम नाही.”
ही ओळ बरेच काही सांगते. डिजिटल जग कनेक्शन प्रदान करते, परंतु ते अनेकदा वरवरचे असते. हृदयाचे इमोजी, टिप्पणी किंवा लाईक क्षणात चांगले वाटू शकते, पण ते खऱ्या अर्थाने बदलू शकत नाही. मानवी नातेसंबंध, सहानुभूती किंवा भावनिक आधारावर अवलंबून असतात. आपण स्वतःला आणि विशेषतः तरुण पिढ्यांना शिकवले पाहिजे की खरे प्रेम कुटुंब, मित्र आणि स्वतःच्या आत येते. कितीही फॉलोअर्स असले तरीही ते आपले मूल्य परिभाषित करू शकत नाहीत.
मीशा अग्रवालच्या कथेतून आपण काय शिकू शकतो?
मीशाचा अकाली मृत्यू आपल्या सर्वांसाठी एक जागृतीचा इशारा आहे. तुम्ही क्रिएटर असाल, फॉलोअर असाल किंवा अधूनमधून इंस्टाग्रामवर स्क्रोल करणारा कोणीतरी असाल, येथे काही धडे आहेत जे आपण जाणून घेतले पाहिजेत
१. मानसिक आरोग्य हे मेट्रिक्सपेक्षा जास्त महत्त्वाचे आहे
प्रभावक समुदायात मानसिक आरोग्याभोवती खुल्या संभाषणांसाठी आपण वकिली केली पाहिजे. डिजिटल जागेत थेरपी, भावनिक आधार आणि स्वतःची काळजी आपण घेतली पाहिजे.
२. फॉलोअर्स हे मूल्याचे माप नाही
यश हे एखाद्या व्यक्तीच्या किती फॉलोअर्स किंवा लाईक्स आहेत यावरून ठरवले जाऊ नये. सोशल मीडिया प्रमाणीकरणापेक्षा जीवनात आणि करिअरमध्ये बरेच काही साध्य करण्यावरुन ठरवलं जावं.
३. पालक आणि कुटुंबांशी जोडलेले राहणे आवश्यक आहे
क्रिएटर्सच्या कुटुंबांसाठी, भावनिकदृष्ट्या सहभागी राहणे अत्यंत महत्वाचे आहे. तुमच्या प्रिय व्यक्तीवर किती दबाव असू शकतो हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करा. तुमचा पाठिंबा महत्त्वाचा ठरू शकतो.
४. सोशल मीडिया शिक्षण आवश्यक आहे
तरुणांना स्वतःची जाणीव न गमावता डिजिटल जगात नेव्हिगेट करण्यास मदत करण्यासाठी शाळांमध्ये मीडिया साक्षरता आणि भावनिक लवचिकता प्रशिक्षण सुरू करण्याची आवश्यकता आहे.
५. डिजिटल डिटॉक्स गंभीरपणे घ्या
वास्तविक जगाशी पुन्हा कनेक्ट होण्यासाठी सोशल मीडियापासून लांब जाणे आश्चर्यकारकपणे बदल करणारे ठरू शकते. अवलंबित्व कमी करण्यासाठी नियतकालिक डिजिटल डिटॉक्सला प्रोत्साहन द्या.
कंटेट क्रिएटर्सना संदेश
हे वाचणाऱ्या प्रत्येक कंटेट क्रिएटरला किंवा डिजिटल स्वप्न पाहणाऱ्याला: तुम्ही तुमच्या अनुयायांपेक्षा जास्त आहात. तुमची सर्जनशीलता, दयाळूपणा आणि व्यक्तिमत्व संख्येने मोजता येत नाही. ब्रेक घेणे ठीक आहे. ठीक नसणे ठीक आहे. आणि मदत मागणेही ठीक आहे.
तुमचे जीवन मौल्यवान आहे—अल्गोरिदम ठरवू शकतो त्यापेक्षा खूप जास्त. विश्लेषणासह तुमची किंमत चढ-उतार होत नाही.
समाजाची जबाबदारी
अनुयायी, चाहते आणि निरीक्षक म्हणून, आपलीही जबाबदारी आहे. प्रभावकांशी आपल्या संवादात सहानुभूती आणि वास्तववादाची संस्कृती आपण जोपासली पाहिजे. कठोर टिप्पण्या, बेफिकीर ट्रोलिंग किंवा त्यांच्या ऑनलाइन नंबरवरून एखाद्याच्या प्रासंगिकतेचा आधार घेणे टाळा. त्याऐवजी, खरा पाठिंबा आणि प्रोत्साहन द्या.
जर तुम्हाला एखादा निर्माता गायब होत असल्याचे, दुःखी दिसत असल्याचे किंवा त्रासदायक सामग्री शेअर करताना आढळले तर मदत करू शकणाऱ्या एखाद्या व्यक्तीशी संपर्क साधा किंवा त्याची तक्रार करा. तुमचा एक संदेश जीव वाचवू शकतो.
जर तुम्ही किंवा तुमच्या ओळखीचा कोणी संघर्ष करत असेल
जर तुम्हाला चिंताग्रस्त किंवा नैराश्य वाटत असेल, तर कृपया लक्षात ठेवा, तुम्ही एकटे नाही आहात. मानसिक आरोग्य व्यावसायिकांशी संपर्क साधा, विश्वासू मित्र किंवा कुटुंबातील सदस्याशी बोला किंवा हेल्पलाइनवर कॉल करा.
तुम्ही क्रमांकांवर संपर्क साधू शकता
- iCall: 9152987821 (24×7 उपलब्ध)
- AASRA: 91-9820466726
- Vandrevala Foundation हेल्पलाइन: 1860 2662 345 किंवा 1800 2333 330
तुमचे जीवन महत्त्वाचे आहे. मदतही उपलब्ध आहे. त्यामुळे जीवन संपवण्याचा निर्णय घेण्यापूर्वी एकदा जवळच्या व्यक्तीशी संपर्क साधा. आयुष्य खूप सुंदर आहे असं संपवू नका.