Homemade Remedies For Health
पावसाळा आला की सर्वांनाच वेध लागतात थंड गार वातावरणात मनसोक्त फिरण्याचे आणि सह्याद्रीच्या कुशीत बागडण्याचे. त्याचबरोबर गरमागरम पदार्थांची चवही जीभेवर आपसूक रेंगाळत. त्यामुळे जीभेचे चोचले पुरवण्यासाठी विविध गोष्टींवर ताव मारला जातो. परंतु त्यासोबतच आजारी होण्याचा धोका सुद्धा तितकाच वाढतो. पावसाळ्यात सर्दी, खोकला, ताप, अपचन, अॅलर्जी, घशाचे इन्फेक्शन इत्यादी. अशा स्वरुपाचे आजार होण्याची शक्यता वाढते. या आजारांवर तत्काळ उपाय केला तर, पुढील गंभीर धोका टाळता येतो. यासाठी घरच्या घरी करता येऊ शकतात, अशा काही उपचारांची माहिती आपण या ब्लॉगमध्ये घेणार आहोत. अशा वेळी घरगुती उपचारांमधील काढे (Decoctions) हे अत्यंत प्रभावी ठरतात.
काढे म्हणजे वेगवेगळ्या औषधी वनस्पती, मसाले, फळे यांचे उकळून तयार केलेले मिश्रण, जे शरीरातील विषारी घटक बाहेर टाकतात, रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतात व थंडीपासून संरक्षण करतात.
चला, पाहूया पावसाळ्यात उपयुक्त ठरणारे काही प्रभावी आणि पारंपरिक घरगुती काढे:
1. आल्याचा काढा (Ginger Decoction)
घटक:
- किसलेले आले – 1 चमचा
- गूळ – 1 चमचा
- पाणी – 1 कप
- लिंबाचा रस – ½ चमचा (पर्यायी)
कृती:
पाण्यात आले आणि गूळ टाकून उकळा. १० मिनिटांनी गाळून गरम गरम प्या.
फायदे:
- सर्दी आणि खोकला कमी करतो
- अपचनावर रामबाण
- गळ्याचे आरोग्य सुधारतो
- उष्णता निर्माण करून शरीर तापमान संतुलित ठेवतो
2. तुळशी आणि काळी मिरीचा काढा
घटक:
- ताज्या तुळशीच्या पान्या – १०-१२
- काळी मिरी – ५-६
- मध – 1 चमचा
- पाणी – २ कप
कृती:
तुळशी व मिरी एकत्र उकळा, अर्धे होईपर्यंत उकळा. नंतर गाळून मध मिसळा.
फायदे:
- सर्दी, ताप आणि घसा दुखीवर अतिशय प्रभावी
- रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतो
- बॅक्टेरिया आणि व्हायरस विरुद्ध कार्य करतो
3. आद्रक-हळद काढा
घटक:
- आले – 1 चमचा
- हळद – ½ चमचा
- पाणी – 1 कप
- मध – 1 चमचा
कृती:
सर्व घटक उकळा, गाळून मध मिसळा.
फायदे:
- सूज, वेदना व तापावर उपयोगी
- अँटी-इन्फ्लेमेटरी व अँटीसेप्टिक
- सर्दीपासून लवकर बरे होण्यासाठी मदत करतो
4. लिंबू-हनी काढा
घटक:
- लिंबाचा रस – 1 चमचा
- मध – 1 चमचा
- गरम पाणी – 1 कप
कृती:
गरम पाण्यात मध व लिंबाचा रस मिसळा.
फायदे:
- शरीर डिटॉक्स करतो
- पचनक्रिया सुधारतो
- विटॅमिन C भरपूर – रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतो
5. सैंधव मिठाचा काढा (सर्दी व घशासाठी)
घटक:
- सैंधव मीठ – ½ चमचा
- गरम पाणी – 1 कप
- ओवा (Carom Seeds) – 1 चमचा
- थोडेसे लसूण
कृती:
सर्व साहित्य एकत्र उकळून गाळा.
फायदे:
- घसा खवखव कमी करतो
- जंतुसंसर्गापासून रक्षण
- पचन सुधारतो
6. लसणाचा काढा
घटक:
- लसूण पाकळ्या – 3-4
- हळद – ¼ चमचा
- दूध – 1 कप
- पाणी – ½ कप
- साखर किंवा मध
कृती:
सर्व एकत्र करून उकळा, गाळून गरम प्या.
फायदे:
- ताप कमी करतो
- सांधेदुखी व थकवा दूर करतो
- अँटी-बायोटिकसारखा परिणाम
7. दालचिनी-लवंग काढा
घटक:
- दालचिनी – 1 छोटी काडी
- लवंग – 2-3
- गूळ – 1 चमचा
- पाणी – 1.5 कप
कृती:
सर्व घटक उकळा, गाळून प्या.
फायदे:
- व्हायरल तापावर नियंत्रण
- पचन सुधारते
- रक्तशुद्धी करतो
काढा केव्हा व कितीवेळा घ्यावा?
- सकाळी उपाशीपोटी – शरीर डिटॉक्ससाठी
- रात्री झोपण्यापूर्वी – सर्दी, खोकला कमी करण्यासाठी
- दररोज १–२ वेळा पुरेसा
मधुमेह, रक्तदाब किंवा गर्भवती स्त्रियांनी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा
टीप
- काढा उकळताना झाकण ठेवा – औषधी तत्त्वे वाफेतून निघून जात नाहीत
- कधीही थंड होऊ देऊ नका
- पचनशक्ती नाजूक असल्यास प्रमाणातच सेवन करा
- अति वापर केल्यास शरीरात उष्णता वाढू शकते
काढ्यांचे फायदे संक्षेपात
काढा उपयोग
- आले काढा – अपचन, सर्दी
- तुळशी-मिरी – ताप, सर्दी
- हळद-आले – अँटीसेप्टिक
- लिंबू-हनी – रोगप्रतिकारक शक्ती
- लसूण काढा – ताप व थकवा
- दालचिनी-लवंग – व्हायरल, पचन
पावसाळी आजारांपासून बचाव करण्यासाठी आयुर्वेदावर आधारित घरगुती काढे हे आरोग्याची चावी ठरतात. औषधे टाळून शरीराला नैसर्गिक मार्गाने बळकटी देणं हे खऱ्या अर्थाने शरीरासाठी फायदेशीर ठरतं. फक्त थोडीशी काळजी आणि योग्य वेळ, इतकंच काय त्या काढ्यांना परिणामकारक ठरवण्यास पुरेसं आहे. त्यामुळे घरगुती उपचारांच्या मदतीने आपल्या आणि कुटुंबातील सदस्यांची योग्य काळजी घ्या.
(टीप – नॉर्मल सर्दी, खोकला किंवा ताप असेल तर काढा नक्की प्या. पण डॉक्टरांचा सल्ला घ्यायला विसरू नका. हा फक्त एक माहितीपर ब्लॉग आहे.)
पावसाळ्यात कोणता आजार असेल तर घरगुती उपाय करण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घेतलाच पाहिजे
पावसाळा म्हणजे निसर्गाची जादू, पण त्याचबरोबर आरोग्याच्या समस्यांची सुद्धा सुरुवात. या काळात हवामानातील बदल, आद्रता, पाणी साचणे यामुळे अनेक संसर्गजन्य आजारांची साथ येते. सर्दी, खोकला, ताप, त्वचाविकार, पोटदुखी, डेंग्यू, मलेरिया, टायफॉइड हे सर्व आजार पावसाळ्यात वाढू शकतात. बरेचदा आपण या आजारांवर घरगुती उपाय करून समाधान मानतो – उदा. काढे, गरम पाणी, वाफ घेणे इ. पण हे उपाय करताना आपण काही गोष्टींचा विचार करणे आवश्यक आहे.
सर्व आजारांवर घरगुती उपाय उपयोगी पड तातच असं नाही
प्रत्येक सर्दी, खोकला किंवा ताप ही छोटी गोष्ट वाटते. पण पावसाळ्यात या लक्षणांमागे मोठा संसर्गजन्य आजार लपलेला असतो. उदा. डेंग्यू आणि मलेरियाचा सुरुवातीचा ताप अगदी सामान्य वाटतो, पण तो शरीरासाठी घातक ठरू शकतो. घरगुती उपाय करून आपण खरी समस्या दडपून टाकतो आणि निदान लांबतो.
डॉक्टरांचा सल्ला का महत्त्वाचा?
- बदलत्या लक्षणांमागे नेमका आजार ओळखणे हे डॉक्टरच करू शकतात.
- योग्य निदानानंतर योग्य औषधोपचार करता येतो.
- घातक संसर्ग, अंगात घट, कमी झालेली प्लेटलेट्स, इन्फेक्शन – यांची तपासणी आवश्यक असते.
- गर्भवती स्त्रिया, वृद्ध, लहान मुले व आधीपासून आजारी व्यक्ती – यांच्यासाठी घरगुती उपाय त्रासदायक ठरू शकतात.
घरगुती उपाय उपयुक्त, पण मर्यादित
- आले, तुळस, हळद यांचे काढे सर्दीवर उपयुक्त असतात, पण सततचा ताप, अंगदुखी, उलट्या यावर नाही.
- लिंबू-पाणी, जिरेपाणी अपचनावर मदत करते, पण सततची जुलाब, रक्तस्राव असले तर डॉक्टरकडे जाणे गरजेचे.
- थोडा खोकला असेल तर घरचा उपाय ठीक, पण छातीत दुखणे, श्वास घेण्यास त्रास – तर तो इमर्जन्सी आहे.
धोका काय?
- चुकीचे निदान
- योग्य वेळ गमावणे
- आजार बळावणे
- रुग्णालयात भरती होण्याची वेळ येणे
पावसाळ्यात घरगुती उपाय हे प्रथमोपचारासारखे आहेत – वेळ काढण्यासाठी, किंवा सौम्य लक्षणांवर उपयोगी. पण कोणतीही लक्षणं २-३ दिवसांपेक्षा जास्त टिकत असतील, ती वाढत असतील, किंवा रुग्णाची स्थिती बिघडत असेल तर डॉक्टरांचा सल्ला घेणे हे अत्यावश्यक आहे. आरोग्याबाबत कधीही रिस्क घेऊ नका – कारण “वेळेत निदान, यशस्वी उपचार”. त्यामुळे घरगुती उपाय कराच, परंतु जर परिस्थिती हाताबाहेर जात आहे, असं जर तुम्हाला वाटलं तर, वेळीच रुग्णाला डॉक्टरांकडे घेऊन जा.