ऑनलाइन (Online Gambling) जुगाराच्या विळख्यात अडकल्याने एक कुटुंब उद्ध्वस्त झालं आहे. या जुगाराच्या विळख्यात दोन वर्षांच्या चिमुरड्याचाही मृत्यू झाला आहे. धाराशिव जिल्ह्यातील बावी गावात घडलेल्या या हृदयद्रावक घटनेमुळे जिल्हा हादरून गेला आहे. लक्ष्मण मारूती जाधव असे जुगाराच्या विळख्यात अडकलेल्या तरुणाचे नाव आहे. ट्रॅक्टर चालक असणाऱ्या लक्ष्मणने पत्नी आणि दोन वर्षांच्या मुलाला विष दिले आणि त्यानंतर स्वत:ही गळफास घेत जीवन संपवलं. या घटनेमुळे ऑनलाईन जुगाराचा अजगर कुटुंबांना कसं उद्ध्वस्त करतोय हे तुम्हाला समजलं असेलच.
ही घटना केवळ एका माणसाच्या दुःखद मृत्यूबद्दल नाही, तर तंत्रज्ञानाचा गैरवापर केल्यास ते किती सहजपणे जीवन, कुटुंबे आणि संपूर्ण समाज नष्ट करू शकते याची एक सावधगिरीची कहाणी आहे. भारत वेगाने डिजिटलायझेशन करत असताना, रमी, पोकर आणि बेटिंग अॅप्स सारख्या ऑनलाइन जुगार प्लॅटफॉर्मची उपलब्धता आणि अनामिकता शांतपणे वाढती सार्वजनिक आरोग्य संकट बनली आहे. या ब्लॉगमध्ये धाराशिव दुर्घटनेचे तपशील, जुगाराच्या व्यसनामागील मानसशास्त्र, भारतातील डिजिटल जुगार नियमनातील त्रुटी आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे – पुढील दुर्घटनेला रोखण्यासाठी आपण समाज म्हणून काय करू शकतो याचा तपशीलवार आढावा घेण्यात आला आहे. त्यामुळे ब्लॉग वाचाच.
धाराशिव दुर्घटनेचे प्रकरण
लक्ष्मण जाधव याने तीन वर्षांपूर्वीच त्याच्याच गावातील तेजस्विनीशी प्रेमविवाह केला. त्यांना दोन वर्षांचे एक सुंदर मूल होते आणि ते एक आनंदी कुटुंब म्हणून ओळखले जात होते. लक्ष्मण ट्रॅक्टर चालक म्हणून काम करत होता आणि त्याच्याकडे काही शेतीची जमीन आणि एक प्लॉट होता. त्यामुळे ट्रॅक्टर चालवून आणि शेतीत कष्ट घेतले असते तर त्यांचं कुटुंब आर्थिक दृष्ट्या स्थिर झालं असतं. पण प्रत्यक्षात परिस्थिती खूप वेगळी होती.
लक्ष्मणला ऑनलाइन जुगाराचे, विशेषतः ऑनलाइन रमीचे, खोल व्यसन लागले होते. निरुपद्रवी मनोरंजन म्हणून त्याने सुरुवात केलेली गोष्ट हळूहळू एका व्यसनात बदलली. व्यसनाच्या पूर्ता आहारी गेलेल्या लक्ष्मणने ऑनलाइन रमी खेळण्यासाठी पैसे उधार घेण्यास सुरुवात केली. जेव्हा उधार घेतलेले पैसे अपुरे पडू लागले, तेव्हा त्याने स्वत:ची एक एकर शेती आणि एक प्लॉट विकला. परंतु कर्जाचा डोंगर काही कमी झाला नाही.
कर्जाचा आकडा वाढतच राहिले. सुरुवातीला मदत करणारे मित्र आणि अनौपचारिक कर्ज देणारे त्याला परतफेडीसाठी त्रास देऊ लागले. आर्थिक आणि भावनिक ताणतणावाने भरलेल्या आणि दुष्टचक्रात अडकलेल्या लक्ष्मणला दुसरा पर्याय दिसला नाही. अत्यंत निराशेच्या क्षणी, त्याने आपल्या पत्नी आणि मुलाला विष देऊन आत्महत्या केली. दुसऱ्या दिवशी सकाळी, जेव्हा त्यांच्या घराचे दरवाजे बंद होते, तेव्हा गावकऱ्यांना काहीतरी गडबड असल्याचे जाणवले. त्यांनी पोलिसांना बोलावले आणि गाव हादरून गेला.
ऑनलाइन जुगाराचा धोका समजून घ्या,
ऑनलाइन जुगार म्हणजे काय?
ऑनलाइन जुगारात यासारख्या घटकांचा समावेश आहे:
- ऑनलाइन रमी आणि पोकर
- खेळांवर सट्टेबाजी
- कॅसिनो-शैलीतील खेळ (स्लॉट, रूलेट इ.)
- काल्पनिक खेळ
हे खेळ अनेकदा मोबाइल अॅप्स आणि वेबसाइट्सद्वारे सहज उपलब्ध असतात. अनेकांचा सोशल मीडियावर आणि क्रिकेट सामन्यांदरम्यान मोठ्या प्रमाणात प्रचार केला जातो, सेलिब्रिटी त्यांना “कौशल्याचे खेळ” म्हणून मान्यता देतात. पण “फक्त एक खेळ” म्हणून सुरू होणारा खेळ अनेकदा सापळा बनतो.
जुगाराचा मानसिक सापळा
जुगाराचे व्यसन हे पदार्थांच्या गैरवापरासारखेच एक वर्तणुकीय व्यसन म्हणून वर्गीकृत केले जाते. ते मेंदूच्या रिवॉर्ड सिस्टमला डोपामाइन सोडण्यास सक्रिय करते, ज्यामुळे वापरकर्त्याच्या मनात लालच निर्माण होतं. परंतु हेच लालच व्यसनात बदलत, ज्यामुळे अधिक धोकादायक परिस्थिती निर्माण होते.
पुढील चिन्ह असणं म्हणजे तुम्हीही जुगाराच्या विळख्यात अडकत आहात
- खेळांवर जास्त वेळ आणि पैसा खर्च करणे
- अधिक खेळण्यासाठी कर्ज घेणे किंवा चोरी करणे
- कुटुंब किंवा कामाकडे दुर्लक्ष करणे
- खेळत नसताना नैराश्य किंवा चिंता वाटणे
- जुगाराच्या क्रियाकलापांबद्दल खोटे बोलणे
कालांतराने, विजयांपेक्षा तोटा जास्त होतो आणि व्यक्ती कर्ज, लाज आणि निराशेत जाते. लक्ष्मणच्या बाबतीतही तेच झालं
भारताची ऑनलाइन जुगाराची भरभराट
भारतातील ऑनलाइन जुगार बाजार २०२६ पर्यंत अब्जावधी डॉलर्सच्या उद्योगात वाढण्याचा अंदाज आहे. परंतु कायदेशीर चौकट अस्पष्ट आहे. तेलंगणा, तामिळनाडू आणि आंध्र प्रदेश सारख्या काही राज्यांनी ऑनलाइन जुगार आणि रमीवर बंदी घातली आहे. इतरांकडे कोणतेही स्पष्ट कायदे नाहीत, जे प्लॅटफॉर्मना मुक्तपणे चालवू देतात. १८६७ चा सार्वजनिक जुगार कायदा, जो अजूनही वापरात आहे, त्यात ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मचा उल्लेखही नाही. कायदेशीर परिणाम टाळण्यासाठी कंपन्या त्यांच्या अॅप्सना “संधीचे खेळ” म्हणून वर्गीकृत करतात, परंतु “कौशल्याचे खेळ” म्हणून वर्गीकृत करतात. राष्ट्रीय नियमनाचा अभाव अल्पवयीन वापरकर्ते, कर्जबाजारी व्यक्ती आणि असुरक्षित लोकसंख्या हाताळणी अल्गोरिदम आणि लक्ष्यित जाहिरातींना बळी पडू देते.
सेलिब्रिटी प्रभाव आणि बेजबाबदार मार्केटिंग
जुगार अॅप्सचा प्रचार करण्यासाठी लोकप्रिय बॉलीवूड आणि क्रीडा सेलिब्रिटींचा वापर हा एक त्रासदायक ट्रेंड आहे. हे प्लॅटफॉर्म अनेकदा ऑफर करतात:
- इन्स्टंट कॅशबॅक आणि बोनस
- मोफत चाचण्या
- दैनंदिन आव्हाने आणि लीडरबोर्ड
हे गेमिफिकेशन तरुण प्रौढांना आणि अगदी किशोरांनाही आकर्षित करते. जेव्हा एखादा क्रिकेटपटू म्हणतो, “खेळा आणि करोडपती व्हा,” तेव्हा ते जुगाराला वैधता आणि सुरक्षिततेचे वातावरण देतात, जे अत्यंत धोकादायक आहे.
जुगाराच्या व्यसनाचे लहरी परिणाम
जुगाराच्या व्यसनाचे परिणाम केवळ व्यक्तीपुरते मर्यादित नाहीत:
१. कौटुंबिक विघटन
पती-पत्नी आणि मुले सर्वात जास्त प्रभावित होतात. भावनिक दुर्लक्ष, घरगुती हिंसाचार, आर्थिक अस्थिरता आणि काही प्रकरणांमध्ये खून किंवा आत्महत्या यामुळे होऊ शकते.
२. आर्थिक संकट
लक्ष्मणसारखे अनेक व्यसनी जमीन, दागिने विकतात किंवा सावकाराकडून कर्ज घेतात. यामुळे कर्जाचे ओझे वाढत जाते आणि भविष्यातील सुरक्षिततेचे नुकसान होते.
३. मानसिक आरोग्य विकार
जुगाराचे व्यसन अनेकदा नैराश्य, चिंता आणि आत्महत्येच्या प्रवृत्तींसोबत येते. त्याच्याशी संबंधित लाज लोकांना मदत घेण्यापासून देखील रोखते.
४. गुन्हेगारीत वाढ
हताश होऊन, व्यसनी कर्ज फेडण्यासाठी किंवा त्यांच्या व्यसनासाठी पैसे मिळवण्यासाठी चोरी, फसवणूक किंवा हिंसाचाराचा अवलंब करू शकतात.
काय करता येईल?
१. कडक सरकारी नियमन
भारताला तातडीने गरज आहे:
- ऑनलाइन जुगाराचे नियमन करण्यासाठी केंद्रीय कायदा
- पैशांवर सट्टेबाजी करणाऱ्या अ‍ॅप्सवर बंदी घालणे किंवा त्यांचे कडक निरीक्षण करणे
- या अॅप्सचा प्रचार करणाऱ्या जाहिरातदार आणि सेलिब्रिटींकडून जबाबदारी
- वय पडताळणी प्रणाली अनिवार्य करणे
२. जनजागृती मोहिमा
जसे आपण धूम्रपान विरोधी किंवा अंमली पदार्थांच्या गैरवापर विरोधी मोहिमा चालवतो, तसेच आपल्यालाही गरज आहे:
- शाळा, महाविद्यालये आणि ग्रामीण भागात जागरूकता मोहिमा
- यूट्यूब, टीव्ही आणि ओटीटी प्लॅटफॉर्मवरील शैक्षणिक व्हिडिओ
- ग्रामपंचायतींद्वारे स्थानिक भाषांमधील माहिती पत्रके वितरित केली जातात
३. हेल्पलाइन आणि समुपदेशन
असे असावे:
- जुगाराच्या व्यसनासाठी मोफत राष्ट्रीय हेल्पलाइन
- राज्य-संचालित पुनर्वसन कार्यक्रम
- मोबाइल क्लिनिक आणि टेलि-कौन्सिलिंग, विशेषतः धाराशिव सारख्या ग्रामीण जिल्ह्यांमध्ये
- बाधित कुटुंबांसाठी मदत गट
४. कुटुंब आणि सामाजिक हस्तक्षेप
कुटुंबातील सदस्य आणि समाजाने:
- व्यसनाच्या लक्षणांवर लक्ष ठेवा
- लज्जा न बाळगता खुल्या चर्चेला प्रोत्साहन द्या
- निवाडा न करता बाधित व्यक्तींना पाठिंबा द्या काळजी
- धोकादायक वर्तनाची लवकर तक्रार करा
लक्ष्मणच्या दुर्घटनेतून धडा
धाराशिवमधील दुर्घटनेमुळे एक शक्तिशाली जागृती झाली आहे. लक्ष्मणचे आयुष्य एका चुकीच्या निर्णयामुळे संपले नाही, तर प्रत्येक स्तरावर त्याला अपयशी ठरलेल्या व्यवस्थेमुळे संपले:
- ग्रामीण भागात मानसिक आरोग्यासाठी मदत नाही
- ऑनलाइन जुगारावर कोणतेही निर्बंध नाहीत
- आर्थिक साक्षरतेचे शिक्षण नाही
- अशा व्यसनाच्या धोक्यांबद्दल जागरूकता नाही
लक्ष्मण, तेजस्विनी आणि त्यांच्या मुलाला मरण्याची गरज नव्हती. जर त्याला योग्य मदतीसाठी मार्गदर्शन करणारे कोणी असते तर.
जुगार हा खेळ नाही
ऑनलाइन जुगाराला रोमँटिक करणे किंवा सामान्यीकरण करणे थांबवण्याची वेळ आली आहे. ते मनोरंजन नाही – ते एक संभाव्य व्यसन आहे, जे ड्रग्ज किंवा अल्कोहोलइतकेच धोकादायक आहे. कोणताही विजय तुमचे घर, तुमचे प्रियजन किंवा तुमचे जीवन गमावण्यास कारणीभुत ठरत असेल तर, तो विजय मृत्यूचा आहे.
लक्ष्मणची कहाणी त्याच्या प्रकारची शेवटची असू द्या. आपण जागरूकता वाढवूया, आपल्या तरुणांना शिक्षित करूया आणि मजबूत कायदे करण्यासाठी दबाव आणूया जेणेकरून कुटुंबांना अंतिम किंमत मोजावी लागू नये.
जर तुम्ही किंवा तुमच्या ओळखीचे कोणी जुगाराच्या व्यसनाशी झुंजत असेल तर,
कृपया ताबडतोब मदत घ्या. तुम्ही एकटे नाही आहात.
- राष्ट्रीय मानसिक आरोग्य हेल्पलाइन (भारत): १४४१६
- आसरा आत्महत्या प्रतिबंध हेल्पलाइन: +९१-९८२०४६६७२६
- ऑनलाइन समुपदेशन संसाधने: आयकॉल, योरडोस्ट, माइंडपीअर्स, इ.
- राज्य हेल्पलाइन: स्थानिक सेवांसाठी तुमच्या राज्य सरकारची वेबसाइट तपासा.
जर या लेखाने तुम्हाला प्रभावित केले असेल, तर ते तुमच्या मित्रांसह, कुटुंबासह आणि सोशल मीडियावर शेअर करा. चला जुगाराच्या व्यसनाबद्दलचे मौन तोडूया आणि जागरूकता कृतीत बदलूया. हा ब्लॉग शेअर करा. संभाषण सुरू करा. एक जीव वाचवा.