एकेकाळी मुलगी झाली म्हणून भारतातील 70 ते 80 टक्के कुटुंबांमध्ये आरडाओरडा केला जायचा. पण मुलींनी आपली प्रतिभा (Success Story) सिद्ध करत वेळोवेळी आपला डंका वाजवला आहे. भारतात सुद्धा आणि भारताबाहेर सुद्धा. आजही समाजात मुलगी झाली की त्यांचा अनादर केला जातो किंवा त्याना फेकलं जात, मारलं जात. काही प्रमाणात आजही भारताच्या काही भागांमध्ये या घटना घडत आहेत. मुलींना नावडती म्हणणाऱ्या सर्वांनाच मिश्री बहिणींनी सुंदर चपराक दिली आहे. दोघी बहिणींनी एकत्र अभ्यास करत घवघवीत यश संपादित केलं आहे. सौम्या मिश्रा आणि सुमेधा मिश्रा या बहिणींनी मिळवलेलं यश भारतातील सर्व तरुणींसाठी प्रेरणा देणारं आहे. सौम्याने २०२४ च्या केंद्रीय लोकसेवा आयोगाने जाहीर केलेल्या निकालांमध्ये अखिल भारतीय रँक (AIR) १८ वा मिळवला, तर तिची धाकटी बहीण सुमेधा हिने AIR २५३ मिळवले. त्यांच्याच संघर्षाची कहाणी आपण या ब्लॉगमध्ये पाहणार आहोत.
अजयपूर गावातील दोन बहिणींचा विजय
उत्तर प्रदेशातील उन्नाव जिल्ह्यातील असोहा भागातील अजयपूर गावातील सौम्या आणि सुमेधा मिश्रा यांचा नागरी सेवक होण्याचा प्रवास त्यांच्या संगोपन आणि मूल्य-चालित घराण्यात खोलवर रुजलेला आहे. त्यांचे वडील, राघवेंद्र मिश्रा, दिल्लीतील एका पदवी महाविद्यालयात शिक्षक आहेत, तर त्यांची आई, रेणू मिश्रा, गृहिणी आहेत. सुमारे १५ वर्षांपूर्वी, कुटुंबाने चांगल्या संधीच्या शोधात आणि शिक्षणासाठी त्यांच्या मूळ गावाहून दिल्लीला स्थलांतरन केलं.
मिश्रा कुटुंबाने उत्तर प्रदेश सोडलं आणि राजधानी दिल्लीमध्ये आपल्या नवीन प्रवासाला सुरुवात केली. त्यांनी दिल्लीमध्ये स्थलांतरण केलं असलं तरी, गावच्या मातशी असणारी त्यांनी नाळ कायम होती. राघवेंद्रची आई, इंद्रा देवी, कुटुंबाचा वारसा जपत अजूनही गावात राहतात. मुलींचे आजोबा, दिवंगत इक्बाल शंकर मिश्रा, समाजातील एक आदरणीय व्यक्ती होते. पारंपारिक मूल्ये आणि आधुनिक संधींचे हे मिश्रण दोन्ही बहिणींच्या व्यक्तिरेखेला आकार देण्यास मदत करते.
सौम्या मिश्रा: एसडीएम ते यूपीएससी टॉपर
या दोघांपैकी मोठी मुलगी सौम्या मिश्रा, तिने यूपीएससीमध्ये यश मिळवण्यापूर्वीच सार्वजनिक सेवेत यापूर्वीच ठसा उमटवला होता. २०२१ मध्ये उत्तर प्रदेश लोकसेवा आयोग (UPPSC) मध्ये तिच्या दुसऱ्या प्रयत्नात, तिला उपविभागीय दंडाधिकारी (SDM) म्हणून पद मिळाले. ती सध्या मिर्झापूर जिल्ह्यातील मदिहान तहसीलमध्ये तैनात आहे आणि यूपीएससी परीक्षेची तयारी करताना तिच्या व्यावसायिक जबाबदाऱ्या सांभाळत आहे.
तिची शैक्षणिक पात्रता तिच्या एकाग्रतेबद्दल आणि अभिरुचीबद्दल बरेच काही सांगते. सौम्याने दिल्ली विद्यापीठाच्या किरोरी मल कॉलेजमधून (२०१४-२०१७) भूगोल विषयात कला विषयात पदवी पूर्ण केली. त्यानंतर, तिने २०१७ ते २०१९ पर्यंत दिल्ली विद्यापीठाच्या प्रतिष्ठित दिल्ली स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधून भूगोल विषयात मास्टर ऑफ आर्ट्सची पदवी घेतली. तिने शैक्षणिक उत्कृष्टता आणि तिच्या प्रशासकीय कारकिर्दीत संतुलन राखले आणि अखेर १८ गुणांसह यूपीएससीमध्ये उत्तीर्ण झाले.
खरोखर उल्लेखनीय म्हणजे सौम्याने एसडीएम म्हणून पूर्णवेळ काम करताना देशातील सर्वात कठीण परीक्षेपैकी एकाची तयारी केली. या पदांवर काम करण्यासाठी प्रशासकीय परिश्रम आणि भावनिक बुद्धिमत्ता दोन्ही आवश्यक आहेत. तिची कहाणी सिद्ध करते की चिकाटी आणि वेळेचे व्यवस्थापन हे यशाचे प्रमुख घटक आहेत.
मोठ्या बहिणीच्या पावलावर पाऊल ठेवत सुमेधाचा प्रवास
सौम्याकडे प्रशासकीय पार्श्वभूमी आणि शैक्षणिक पार्श्वभुमी दर्जेदार होती. तसेच तिची धाकटी बहीण सुमेधा मिश्रा तिच्यासोबत समान लक्षाचा पाठालग करण्यासाठी दृढनिश्चयाने तयारी करत होती. सुमेधाने देखील तिच्या पहिल्याच प्रयत्नात यूपीएससी सिव्हिल सर्व्हिसेस परीक्षा २०२४ उत्तीर्ण केली आणि २५३ गुण मिळवले.
त्यांच्या यशामुळे वर्षानुवर्षे सामायिक महत्त्वाकांक्षा, परस्पर समर्थन आणि लहानपणापासूनच त्यांनी पाहिलेल्या ध्येयाचा कळस झाला. त्यांचे वडील राघवेंद्र यांनी पत्रकारांशी संवाद साधताना आठवण करून दिली की त्यांच्या दोन्ही मुलींना शालेय जीवनापासूनच IAS अधिकारी होण्याची आवड होती. ते म्हणाले, “त्यांनी कठोर परिश्रम करून त्यांचे स्वप्न पूर्ण केले आहे आणि आज आम्हाला त्यांचा खूप अभिमान आहे.”
स्पर्धेच्या काठिण्यपातळीमुळे सुमेधाची कामगिरी विशेषतः उल्लेखनीय आहे. जवळजवळ १५,००० उमेदवार मुख्य परीक्षेसाठी पात्र ठरले आणि त्यापैकी फक्त १,००९ जण अंतिम निवड यादीत आले, तिचे यश तिच्या शैक्षणिक ताकदीचा आणि मानसिक लवचिकतेचा पुरावा आहे.
यूपीएससी २०२४ चा स्पर्धात्मक आढावा
यूपीएससी सीएसई ही भारतातील सर्वात स्पर्धात्मक आणि आव्हानात्मक परीक्षांपैकी एक म्हणून ओळखली जाते. २०२४ मध्ये, एकूण १४,६२७ उमेदवार सप्टेंबरमध्ये झालेल्या मुख्य परीक्षेसाठी पात्र ठरले. यापैकी २,८४५ जणांनी ७ जानेवारी ते १७ एप्रिल २०२५ दरम्यान झालेल्या व्यक्तिमत्व चाचणी किंवा मुलाखतीच्या टप्प्यात स्थान मिळवले.
अखेर, फक्त १,००९ उमेदवारांना नियुक्तीसाठी शिफारस करण्यात आली. यामध्ये हे समाविष्ट आहे:
- ७२५ पुरुष
- २८४ महिला
प्रवर्गानुसार विभागणी अशी होती:
- सर्वसाधारण: ३३५
- मध्यम वर्ग: १०९
- ओबीसी: ३१८
- अनुसूचित जाती: १६०
- अनुसूचित जमाती: ८७
परीक्षेत शक्ती दुबे यांनी अव्वल स्थान पटकावले, त्यानंतर हर्षिता गोयल आणि डोंगरे अर्चित पराग यांचा क्रमांक लागतो. या हुशार उमेदवारांमध्ये, मिश्रा बहिणींचे यश भारतातील भावंडांच्या शक्तीचे आणि ग्रामीण ते शहरी यशाचे प्रतीक बनले.
मजबूत कौटुंबिक मूल्ये, मजबूत दृढनिश्चय
मिश्रा बहिणींची कहाणी केवळ शैक्षणिक उत्कृष्टतेबद्दल नाही तर ती एका चांगल्या कुटुंबाबद्दल देखील आहे. त्यांना खूप पाठिंबा आणि भावनिक संतुलन होते. शिक्षक म्हणून त्यांच्या वडिलांनी बौद्धिक वातावरण आणि मार्गदर्शन दिले ज्यामुळे कुतूहल आणि शिस्तप्रीय वातावरण घरात निर्माण झाले. त्यांची आई रेणू मिश्रा घर सांभाळत आणि त्यांच्या मुलींना भावनिकदृष्ट्या आधार देण्याच महत्त्वपूर्ण काम केलं. जास्त वेळ अभ्यासाचे तास आणि मानसिक आरोग्यासाठी अनुकूल स्थिर वातावरण प्रदान करण्यात आई वडीलांचा भुमिका अत्यंत महत्त्वाची होती.
हे देखील लक्षात घेण्यासारखे आहे की एक दशकाहून अधिक काळ दिल्लीत राहूनही, कुटुंबाने अजयपूर गावाशी त्यांचे नाते टिकवून ठेवले. या द्वैतामुळे बहिणींना ग्रामीण आणि शहरी भारताची व्यापक समज मिळाली. जी त्यांना भविष्यातील नागरी सेवक म्हणून निःसंशयपणे फायदेशीर ठरेल.
इच्छुक उमेदवारांसाठी आदर्श
सौम्या आणि सुमेधा यांचे यश भारतातील यूपीएससी इच्छुकांना एक शक्तिशाली संदेश देते:
- संरचित तयारी, शिस्त आणि योग्य समर्थन प्रणालीने पहिल्या प्रयत्नात यश शक्य आहे.
- यूपीएससीचा अभ्यास करताना एसडीएम म्हणून आपल्या जबाबदाऱ्या सांभाळणाऱ्या सौम्याने दाखवून दिले आहे की काम आणि तयारीचे संतुलन साधणे शक्य आहे.
- भावंडांचा पाठिंबा हे एक गुप्त शस्त्र असू शकते – एकत्र तयारी केल्याने बहिणी एकमेकांना प्रेरित करू शकतील, मार्गावर राहू शकतील आणि जटिल विषयांवर रचनात्मक चर्चा करू शकतील.
- शहरी भागात गेल्यानंतरही मुळांशी जोडलेले राहिल्याने भावी आयएएस अधिकाऱ्यांसाठी सहानुभूती निर्माण होण्यास मदत होते, ही एक महत्त्वाची गोष्ट आहे.
ज्या जगात नकारात्मक बातम्या अनेकदा मथळ्यांवर अधिराज्य गाजवतात, त्या जगात सौम्या आणि सुमेधा मिश्रा यांची कहाणी आशा, समर्पण आणि कौटुंबिक एकतेची एक ताजी कहाणी आहे. त्या केवळ यूपीएससी रँकधारक नाहीत; त्या वास्तविक जीवनातील आदर्श आहेत ज्यांनी दाखवून दिले आहे की प्रामाणिकपणावर रुजलेली आणि कठोर परिश्रमाने वाढलेली स्वप्ने खरोखरच सत्यात उतरू शकतात.
अजयपूर ते दिल्ली आणि आता भारतीय प्रशासनातील सत्तेच्या कॉरिडॉरपर्यंतचा त्यांचा प्रवास असाधारण आहे. या बहिणींचे यश हजारो इच्छुकांना स्वतःवर विश्वास ठेवण्यास, उत्कृष्टतेसाठी प्रयत्न करण्यास आणि केवळ त्यांच्या कुटुंबांनाच नव्हे तर संपूर्ण देशाला उन्नत करण्यास प्रेरित करेल.
सौम्या आणि सुमेधा मिश्रा यांना त्यांच्या पुढील कारकिर्दीत खूप खूप शुभेच्छा. त्या त्याच प्रामाणिकपणाने, धैर्याने आणि करुणेने भारताची सेवा करू दे ज्याने त्यांना जगातील सर्वात कठीण परीक्षा उत्तीर्ण होण्यास मदत केली.
तुम्ही सुद्धा स्पर्धा परिक्षांचा अभ्यास करत असाल किंवा करण्याच्या विचारात असाल तर मिश्रा बहिणींचा आदर्श तुमच्या डोळ्यासमोर नक्कीच असला पाहिजे. या बहिणींचा प्रवास अधिकारी होण्यासाठी अहोरात्र मेहनत करणाऱ्या प्रत्येकासाठी नवीन ऊर्जा देणार आहे.